१६ बर्ष अघिको त्यो भयावह रात अझै पनि बेनीबासीहरुको मानसपटलबाट मेटिइसकेको छैन । कलकल बग्ने कालीगण्डकी र म्याग्दी नदीको संगमथलो बेनी बजारलाई विगतको भिषण भिडन्तले नराम्रो झट्का बेहोर्नुप¥यो । माओवादी युद्धको चरमोत्कर्षका बेला दुई नदीको भेट हुने एउटा सुन्दर बजार बेनीमा विद्रोहीहरुको आक्रमणको निसानामा प¥यो ।
०६० चैत ७ गते राति बेनीमा त्रासको विजारोपण भयो र ध्वंसको तीतो इतिहास रचियो । तीसको दशकमा मन छन्त्यालले गाएको “बेनीको बजार, जता माया उतै छ नजर, किरेमिरे जाले रुमाल” को सौन्दर्य पनि बेनी आक्रमण सँगै मेटिएको आभास म्याग्दीबासीलाई नभएको होइन ।
त्यही बेनी भीडन्तको प्रमाणका रुपमा रहेको युद्धपोल ललितपुर महानगरपालिकाको पाटन ढोकास्थित मदन पुस्तकालय गुठीको हाताभित्र यालमाया केन्द्रमा छ । सयौं गोली लागेर छियाछिया भएको बिजुलीको पोल नजिकै भित्तामा अंग्रेजी र नेपालीमा पोलको बारेमा लेखिएको विवरणहरू छन् ।
त्यो चैत ७ को भिडन्तलाई तत्कालिन माओवादीका नेताले बर्गसघर्षको क्रममा भएको उच्च विरताका रुपमा चित्रण गर्ने गरेका छन् भने नेपाली कांग्रेसका नेताहरुले भौतिक र मानवीय क्षती हुने गरी भएको कालो दिनको रुपमा चर्चा गर्ने गरेका छन् ।
तत्कालिन माओवादीले जनयूद्धको नाममा गरेको शसस्त्र यूद्धको डेढ एकदशक पुरा भइसक्दा समेत अझै बहस र चर्चा हुने गरेको छ । १६ बर्ष अगाडी चैत्र ७ गते राती माओवादीले चारैतीरबाट घेरेर गरेको आक्रमण गरेको थियो । आक्रमणको योजनाकार पासाङ हाल उपराष्ट्रपति भएका छन् भने सर्वोच्च कमाण्डर प्रचण्ड नेकपाका अध्यक्ष छन् ।
बेनी आक्रमणमा राज्य र विद्रोही पक्षबाट १ सय १६ जनाले ज्यान गुमाउनुका साथै अरवौ मुल्य बराबारको भौतिक सम्पती नष्ट भएको थियो । यूद्धको क्रममा अपाङ भएकाहरूको घाउँ अझै बल्झिने गरेको छ । राज्य र विद्राोही पक्षको आक्रमणमा परेका सर्वसाधारणले युद्धको अवस्था सहज रुपमा अझै ब्याख्या गर्न सक्दैनन् । चैत्र ७ गते राती ११ बजे देखि चलेको युद्ध ८ गते दिउँसो ३ बजेसम्म जारी थियो। मध्यरातमा हुने माओवादी आक्रमणलाई म्याग्देली जनताले दिउँसै हेरे । 
आक्रमणलाई माओवादी र राज्य पक्षले आफ्नो विजय भएको दावी गरेपनि नेपाली सेनाको तत्कालिन कालिप्रसाद गण बाहेक सबै माओवादीले कब्जा गर्न सफल भयो । आक्रमणपछि माओवादीले तत्कालिन प्रमुख जिल्ला अधिकारी सागरमणी पराजुली, प्रहरी नायव उपरिक्षक रणबहादुर गौतम सहित प्रहरीलाई कब्जामा लिएको थियो । माओवादीका नेता चन्द्रप्रसाद खनाल, नेत्रविक्रम चन्द, नन्दकिसोर पासाङ लगाएतको नेतृत्वमा भएको आक्रमण भएको थियो ।
माओवादीले उक्त आक्रमणमा सहकमाण्डार बहुविर लगाएत भिडन्त र उपचारका क्रममा १ सय २५ जना आफ्ना योद्धा गुमाएको र करिव ५ सय कार्यकर्ता घाईते भएको स्वीकार गरेको छ भने नेपाली सेना र प्रहरी सहित ४० जना सर्वसाधारणको मृत्यु भएको राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगले प्रतिवेदनमा उल्लेख गरेको छ । माओवादीले राज्य पक्षतर्फ पनि ठुलो हताहती भएको बताउँदै प्राविधिक पक्ष केही कमजोर भएपनि समग्रमा आक्रमण सफल भएको दावी अझै गरिरहेको छ ।
आक्रमणमा माओवादीले नेपाली सेना र प्रहरीबाट १ सय ५० थान हतियार लुटेको थियो भने पहिलोपटक आफुँले प्रयोग गर्दै आइरहेको चर्चित एके ४७ हतियार सहित केही आधुनिक हतियार गुमाएको थियो । आक्रमणपछि माओवादीलाई लक्षित गरेर सेनाले जथाभावि बम फाल्दा सर्वसाधारणको मृत्यु भएको थियो ।
आक्रमणमा जिविसका कार्यालय सहयोगी झलक भनिन् योगेन्द्र गैरे, बावियौचार गाविसका दलबहादुर गुरूङ, गंगा बुढाथोकी, क्रस फायरिङमा परी पुलाचौरका मोहन बानियाँ, दाना गाविसका अनिल फगामी, निस्कोट गाविसका चित्रबहादुर पुन र सोमबहादुर विक, सेनाको हवाई आक्रमणमा पुलाचौरका फौदबहादुर दर्जी, सुर्य दर्जी, ठेगाने दर्जी, खम्बे दर्जी र सुन्तले दर्जीको ज्यामरुककोटको खवरामा एकै ठाउँमा मृत्यु भएको थियो।
सोही स्थानमा ज्यामरुककोटकाी लक्ष्मी कार्कीको समेत ज्यान गएको थियो । त्यस्तै भिडन्तमा भगवती गाविसका यामलाल शर्मा, ठक्करे दर्जी, गोरीगर्बुजा, अर्थुङेका झिल्के सार्की, पर्वत लेकफाँटका दिलबहादुर अर्मजा, बागलुङका टिका गैर र हेमलाल केसीको समेत ज्यान गएको थियो ।
माओवादीले जिल्ला प्रशासन, जिल्ला अदालत, जिविस, प्रहरी कार्यालय सहित सबैजसो सरकारी कार्यालयमा आगजनी गरेका थिए । माओवादीको १० बर्षे जनयुद्धको क्रममा म्याग्दी जिल्लामा ९६ जनाको मृत्यु भएको जिल्ला प्रशासन कार्यालयको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । बेनी आक्रमणको १६ बर्ष पुगिसक्दा समेत धेरै यूद्धमा होमिएकाहरुको निरास छन् भने सर्वसाधारणको समेत पिडादायी अवस्था छ ।
राज्य र विद्रोही पक्षबाट ज्यान गुमाएकाहरुको परिवारलाई समान्य राहत बाहेक दिर्घकालिन सुविधा सहितको रोजगारको ब्यवस्था छैन् । यसैबीच माओवादी जनयूद्धलाई शान्ति प्रक्रियामा रुपान्तरणको निर्णायक भूमिका खेल्ने नेपाली कांग्रेसका पूर्व सभापति लोकतान्त्रिक आन्दोलनका मुख्य पात्र गिरिजा प्रसाद कोइरालाको १० औ स्मृति दिवस समेत आजै हो ।
माओवादीको बेनी आक्रणममा अपेक्षा गरे अनुसारको सफलता प्राप्त नगरेपछि शान्ति प्रक्रियामा आउन दवाव मिलेको समेत विश्लेषकहरु बताउँछन् । शान्ति प्रक्रियाको बाटो नरोजेको भए माओवादीको आन्दोलन नै विर्सजन हुने अवस्थामा रहेको माओवादी नेताहरुले नै बेला बेलामा स्वीकार गर्ने गरेका छन्।
बेनी आक्रमणपछिका उपलब्धी
बेनी आक्रमणमा माओवादीले प्रयाप्त हतियारहरु लुट्न पाएनन् । सेनाको ब्यारेकमा समेत पूर्ण रुपमा कब्जा जमाउन असफल भए । माओवादीले पहिलोपटक अत्याधुनिक एके ४७ हतियार प्रयोग गरेको खुलासा समेत बेनी आक्रमणबाटै भएको थियो । आक्रमणमा उक्त हतियार नै माओवादीले गुमाएको थियो ।
आक्रमणको दुइवर्ष पछाडी भारतमा भएको तत्कालिन माओवादी र काँग्रेस, एमाले लगाएतका ७ राजनीतिक दल विचको बाह्र बुँदे सहमतिपछि देशमा देखिएको शान्तिको वातावरणबाट म्याग्देली जनता उत्साहित भएका थिए । ६२÷६३को जनआन्दोलनमा संसदीय दलसँगै माओवादीले समेत सर्मथन जनाएको थियो ।माओवादीले ग्रामिण क्षेत्रबाट जनतालाई आन्दोलनमा सहभागिता गराइरहेको थियो ।
जनयुद्धमा चिसिएको सम्बन्धलाई राजनीतिक दल र माओवादीले सुधार गर्दै सहकार्यको अभियानमा लागे । जसको फल स्वरुव पहिलो संविधान सभाको निर्वाचन समेत सम्पन्न भयो । पहिलो संविधान सभाको निर्वाचनमा हाल नेकपा एमाले र माओवादीको पार्टी एकता पछि बनेको नेकपाका अध्यक्ष गोविन्द पौडेलले माओवादीको तर्फबाट उम्मेदवार बनेर २३ हजार मत ल्याएर विजय प्राप्त गरे। संसदीय ब्यवस्था स्वीकार गरेको माओवादी र अन्य राजनीतिक दल विच जिल्लाका महत्वपुर्ण एजेण्डामा सहमति हुदै गयो ।
दोस्रो संविधान सभामा माओवादीका उम्मेदवारले ६ हजार मत पनि ल्याउन सकेनन् भने प्रतिनिधिसभा र प्रदेश सभाको निर्वाचनमा माओवादी र एमालेका उम्मेदवार विजय भए । बेनी आक्रमणले माओवादीको जनयूद्धलाई राजनीतिक सहमतिमा ल्याउन एउटा आधार बनाएको थियो ।
त्यस्तै विभिन्न चरणमा राज्यले द्वन्द्वपीडितलाई करिव ४ करोड राहत समेत वितरण गरेको थियो भने तालिमरु समेत सञ्चालन गरिएका थिए । युद्धको क्रममा मृत्युवरण गरेका ९५ जना, १ जना बेपत्ता, कैद हिरासतबाट २३ जना, घाईते, अपाङता ३१ जना, जिवन निर्वाह भत्ता ५ जना, टुहुरा बालबालिकालाई भत्ता, सम्पत्ती क्षती भएका ७० जना मध्ये ५ जना र विस्थापितलाई कित्ताबन्दीमा रकम उपलब्ध गराइएको थियो ।
शान्ति संग्रालयको चर्चा मात्रै
तत्कालिन माओवादी र राज्यको यूद्धका कारण सत्र हजार नेपालीको मृत्यु भयो । तत्कालिन यूद्धको क्रममा भएका अवशेसहरु मुस्किलले भेटिने गरेको अवस्थामा पोल एउटा साँक्षीको रुपमा रहेको छ । युद्धका अवशेसहरु बिस्तारै हराउँदै जान थालेको बेलामा नयाँ पुस्ता र विदेशीलाई यूद्ध संग्रालयमार्फत आर्कषित गर्न सकिने ऐतिहासिक महत्व बोकेको पोलका बारेमा सामाजिक सञ्जालमा बेलाबेलामा फाइरल समेत हुने गरेको छ । बेनीमा यूद्धका साम्रागीलाई समेटेर ‘शान्ति संग्रहालय’ बनाउने चर्चामै सिमित भएको छ ।
बेनीबजारबाट रातारात गायव गरिएको पोल फिर्ता ल्याउने चर्चा धेरै भएपनि प्रगती सुन्य जस्तै छ । पोललाई बेनीमा ल्याएर सहिद स्मारक बनाउने, लभ्लीहिलमा संग्रालय बनाउने जस्ता योजना बनाइएपनि बेनी नगरपालिका, जिल्ला समन्वय समिति र जिल्ला प्रशासनमार्फत प्रभावकारी पहल हुन सकेको छैन् । 
तत्कालिन प्रमुख जिल्ला अधिकारी सागरमणी पाठक मार्फत गृहमन्त्रालय, क्षेत्रीय प्रशासन कार्यालय र जिल्ला प्रशासन कार्यालय ललितपुरको ध्यानकर्षण गराउँदै ज्ञापन पत्र समेत बुझाइएको थियो । आक्रमणको क्रममा भेटिएका बन्दुक लगायतका दस्तावेजहरुसंग्रह गरेर भावी पुस्तालाई जानकारी दिने र यूद्ध संग्रालयको प्रचार गर्न सकेमा बेनी घुम्न आउने एउटा मुख्य आर्कषण बन्ने पर्यटन क्षेत्रका जानकाहरु बताउँछन् ।
लडाइँका चिन्ह र अवशेषहरुलाई जोगाएर राखिएमा जिल्लामा नयाँ किसिमका पर्यटकहरु भित्रिन सक्ने भएकाले पनि पहल गर्नुपर्ने सरोकारवाला निकाय नै मौन छन् । म्याग्दीका धेरै बस्तीहरुलाई समेटेर गुरिल्ला पदमार्ग समेत बनाइएको अवस्थामा बेनी आसपासका क्षेत्रमा पोल सहित यूद्धका बास्तविकतामा आधारित नयाँ संरचना, अलपत्र र बिग्रिएका हतियारहरु भण्डारन, आक्रमणका क्रममा लिइएको तस्वीहरुको प्रर्दशनी लगायतका कार्यहरु अगाडी बढाउन पहल गर्न सकेमा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको घुम्ने आउने आधार बन्ने थियो ।
