हिन्दु संस्कृतिको परम्परामा पर्वहरुको आफ्नो छुट्टै महत्व रहेको हुन्छ। हरेक पर्वको पछाडि आत्मा र परमात्माको अतितमा भएका उत्थान तथा पतनको जीवन्त कहानी देख्न सकिन्छ। जसरी शरीरबाट आत्मा निस्किएपछि मुर्दाको कुनै महत्व रहदैन, त्यसरी नै आध्यात्मिक रहस्यलाई जाने बिना पर्वहरु मनाउनुको सार्थकता पनि रहदैन। जति पर्व भारतखण्डमा मनाउने गरीन्छ सायद नै यति धेरै पर्व विश्वका अन्य देशमा मनाउने गर्दछन्।
हामीहरुले मनाउने हरेक पर्वको क्रमलाई देख्दा त्यसभित्र कुनै न कुनै रहस्य समाहित रहेको स्पष्ट देखिन्छ, जसले मनुष्यलाई आध्यात्मिक शक्ति प्रदान गरेको हुन्छ।
बदलिदो समय चक्रमा भौतिक दृष्टिकोणद्वारा सोच्नाको कारणले हामीहरुले अहिले पर्वहरुलाई केवल लौकिक वा भौतिक रुपबाट मात्र मनाउने गरिएको छ तर अलौकिक स्तरसम्म सोच्न सकेका छैनौ। हामीले मनाउदै आएका पर्वहरुमध्ये एक विशेष पर्व फागु पूर्णिमा(होली) पर्वले पनि अन्य पर्वहरु जस्तै मानव समाजको कल्याण र सन्तुलनलाई दिगो बनाउनको लागि गरिएको विशेष कर्महरुको रहस्य खोल्दछ।
फाल्गुन महिनाको पूर्णिमाको अवसरमा मनाइने यो पर्वमा होलीका दहन गर्ने(जलाउने) तथा स्थुल रंगमा रंगीएर स्वयंलाई रंगीवीरंगी बनाउनु र पुरानो कपडा परिवर्तन गरेर नयाँ कपडा लगाएर निःश्वार्थ भावबाट बिना भेदभाव एकले अर्कोसँग गला मिल्नु आदि यस्ता क्रियाकलापले अवश्य नै अलौकिक महत्वलाई दर्शाएको हुन्छ।
भारतीय संस्कृति र शास्त्रहरुमा पंडितहरुको मान्यता छ कि यो पर्व प्राचीन कालदेखि नै चल्दै आएको हो। यस अवसरमा मनुष्यहरुले वेदको ‘रक्षोहगं बलगहम्’ आदि राक्षस विनाशक मन्त्र द्वारा होलीका दहन गर्ने प्रचलन रहेको छ। म्नुष्यहरुको यो मान्यताले यो कुरा सिद्ध गर्दछ की हामीहरु राक्षसी आहार, आचार, व्यवहार आदिबाट आफ्नो रक्षा गरौ।
यस प्रकार स्थूल रंगहरुको खेल खेल्नु अर्थात् आत्मालाई ज्ञान रंग अथवा सत्संगको रंगमा रंगाउनु र होलीका दहन गर्नुले हामीलाई यो कुरा याद दिलाउँछ की पाप कर्म, नकरात्मक सोचलाई सत्कर्म तथा सकारात्मक सोचको दृढ संकल्परुपी अग्निद्वारा जलाउनु पर्छ। रंगको अनेक रुप रहेका छन्ः ज्ञानको रंग, गुणको रंग, संगको रंग आदि–आदि। वर्तमान परिप्रेक्ष्यमा मनुष्य तमोप्रधान हुनाको कारण आध्यात्मिक रहस्यहरुलाई दरकिनारा गरेर पूर्ण भौतिक रुपमा यो पर्व मनाउने गरेको पाइन्छ।
भारतीय वर्षको गणना अनुसार फाल्गुनको पूर्णिमाको रात्रि वर्षको अन्तिम महिनामा पर्दछ। यसको अर्थ कलियुग अर्थात आसुरी युगको अन्त तथा सतयुग अर्थात दैवी युगको आरम्भको समय हो। होलीका जलाउने समय निकृष्ट वस्तुहरु यहाँसम्म कि आफ्नो शरीरमा अनेक गन्दा रंगहरु लगाएर ती कपडाहरु पनि होलीका दहनमा हाल्ने गर्दछन्
जसको अर्थ यो अन्तिम समयमा हामी आफूले पहिले गरेका नराम्रो कर्म तथा आफूमा लुकेर रहेका विकारीपनलाई योग अग्नि अर्थात् परमात्माको ज्वलास्वरुप स्मृतिबाट त्यसलाई नष्ट गनुपर्दछ। वास्तवमा यो आत्मा र परमात्माको संगमा रहेर ज्ञान रंगको होली खेल्नुको यादगार पर्व हो। हामीहरु होलीका दहनमा आफ्नो झुठोपना, ईष्र्या, द्वेष, नफरत, अहंकार, वासना तथा आसुरी प्रवृत्तिहरुलाई जो स्वयंलाई तथा अन्यलाई प्रभावित गरेको हुन्छन् त्यसलाई स्वाहा गर्नुपर्दछ।
अग्निलाई महर्षिहरुले योग अग्निको संज्ञा दिएका छन्। परमात्माको याद नै यस्तो योग अग्नि हो जसको यादमा निरन्तर तापिनाले आत्मामा सच्चा, शुद्ध दैवी गुणको निखार आउँछ। यस योग अग्नि द्वारा पाप त दग्ध हुन्छन् नै साथै आसुरी प्रवृत्तिहरु पनि नष्ट भएर जान्छन्। फेरी दैवी गुणहरुको आगमनबाट जीवनमा खुशीको अपार संचार हुन थाल्दछ।
यस अग्निमा सबै मनुष्य आत्माहरुलाई तपाउनु पर्दछ किनकी यो होलीका दहन गर्नु केवल एक जनको लागि मात्र होइन बल्की ५ विकारले ग्रसीत सम्पूर्ण मानवका लागि हो। त्यसैले होली पर्व कसैले कसैलाई भेदभाव नगरी मनाउने गर्दछन्।आजसम्म हामीहरु केवल विसंगतिहरुको, एक अर्कालाई संगको रंग लगाउने, मायाको रंगमा तथा केवल स्थुल रंगको मात्र होली खेल्देै आयौ। जसमा होलीको आध्यात्मिकता नै ओझेलमा पर्न पुग्यो। हिन्दी शब्द होली को अर्थ जे भयो सो भयो भन्ने हुन्छ।
जे वित्यो सो वित्यो वितेको कुरालाई चिंता नगरौ र अबको कर्म एकदम ज्ञान–योग युक्त भएर गर्ने गरौ। अंग्रेजी शब्द ‘ज्इीथ्’ को अर्थ हुन्छ पवित्र। जब मनुष्य विविध प्रकारका व्यसन, कुरीती, काम–क्रोध आदि विकारको वशिभूत भएर तथा स्वास्थ्यको दृष्टिकोणबाट हानिकारक रंगको होली खेल्दा–खेल्दा विकारी, साम्प्रदायिक भेदभाव, ईष्र्या तथा नफरतको दलदलमा फस्दै जान्छ तब कल्याणकारी, वरदाता भोलेनाथ शिवबाबा यस पतित सृष्टिमा अवतरित हुनुहुन्छ र जसमा बुराईको प्रतिक नशाको रुपमा भांग आदिको प्रयोग गर्दछन् त्यस अशुद्ध नशालाई समाप्त गरेर नारायणी तथा ईश्वरीय नशाको ज्ञानामृत पान गराउनुहुन्छ। सम्पूर्ण मनुष्यात्माहरुलाई ज्ञानको होलीमा रंगाउनुहुन्छ।
हामी पनि ज्ञानबाट पूर्ण बनेर एक आपसमा यस्तो ज्ञानको रंग लगाउनुपर्छ जसबाट सबै मनुष्यात्माको भित्र विश्व वशुधैव कुटुम्बकम र सद्भावनाको साम्राज्य स्थापना हुन सकोस्। परमात्माले यस सृष्टिमा हामी आत्मालाई अमिट ज्ञानको रंगको होली खेल्नको लागि पठाउनुहुन्छ तर भौतिक चकाचौधमा तथा आत्मा विस्मृतिका कारण हामी सच्चा रंगलाई छोडेर तनलाई रंगाउने रंगको सहारा लिन थाल्दछौ।
अब स्थुल रंगको साथ–साथ यस्तो रंगको पनि प्रयोग हुन थालेको छ कि जुन मनुष्यको आँखामा वा अनुहारमा पर्नाले अनेक किसीमका रोगहरुको सिकार बन्न पुगेका छन्। माटो तथा अन्य गन्दा बस्तुहरुको समेत प्रयोग हुन थालेको छ।
अहिलेको समयमा यो पर्वले यस्तो विकृत रुप लिइसकेको छ कि मनुष्य यो दिन पनि जुवा तास खेल्ने, शराब, व्यशन, मांसाहार आदिको लतमा फस्ने गर्दछन्।
यस पर्वको सन्दर्भमा मनुष्यको यो भनाई छ कि स्वयं भोले बाबा शंकरले भांग आदिको सेवन गरेका हुन्। तर यसको आध्यात्मिक व्याख्याको अनुसार परमात्मा शिवले सृष्टिमा मानव जगतमा व्याप्त विकारीपनलाई आफूमा समाहित गर्नुहुन्छ तथा ज्ञान अमृतको बर्सा गर्नुहुन्छ। जुन ज्ञान रंगमा परमात्मा प्रेमी आत्माहरु रंगीएर ज्ञानपूर्ण बन्न पुग्दछन्, देव तुल्य बन्छन्।
प्रायः देख्ने गरीन्छ कि होलीको दिन आधा दिन रंग खेलेपछि स्नान गर्ने र नयाँ–नयाँ कपडा आदि लगाएर एक अर्कासंग गला मिल्ने गर्दछन्। केहि समयको लागि पहिले जस्तो भएपनि सबै कुरालाई भूलेर आपसमा मिलन मनाउने गर्दछन्। यसको वास्तविक अर्थ यहि नै हो कि जब परमात्माले हामीलाई ज्ञानको होलीमा रंगाउनुहुन्छ तब मनुष्य आत्माहरुलाई आत्माको ज्ञान प्राप्त हुन्छ।
केवल शरीरको भानमा आउनाले हामी अनेक धर्म र जातिको रुपमा बाडिन पुग्यौ तर आत्मिक रुपमा हामी सबै आपसमा भाई–भाई हौ। एक परमात्मा शिवको सन्तान हौ। यो स्मृतिमा रहेर आफूले आफैलाई आत्मा निश्चित गरेर शारीरीक भेदभावलाई भुलेर गुणरुपी रंगको लेनदेन गर्नु नै सच्चा होलीको सार्थकता सिद्ध हुन्छ।
परमात्मा शिव द्वारा दिनुभएको आध्यात्मिक ज्ञानले रंगीएका मनुष्यात्माहरुद्वारा संपूर्ण संसारबाट भेदभाव तथा नफरतको आँधिको र सामाजिक विकृत्तिहरुको नाश हुनेछ। मनुष्य देव तुल्य बन्नेछन् र फेरी एक नयाँ युगको सुरुवात हुनेछ। त आउनुहोस् केवल स्थुल रंगमा होइन बल्कि आध्यात्मिक र ज्ञानको रंगमा रंगीएर आउनेवाला खुशीयाली दुनीयाँमा जाने परम सौभाग्य प्राप्त गरौ।
ओम शान्ति
ब्रह्माकुमारी इश्वरीय विश्व विद्यालय एवं राजयोग प्रशिक्षण केन्द्र,
बेनी, म्याग्दी
