विनय श्रेष्ठ
म्याग्दी महोत्सव एवम् माघे संक्रान्ति मेला–२०७९ को छैटौं दिन सफलतापूर्वक सम्पन्न भएको छ । म्याग्दी उद्योग वाणिज्य संघ मुल आयोजक रहेको महोत्सवको सबल पक्ष र सुधार गर्नु पर्ने पक्षको बारेमा भविष्यले मुल्यांकन गर्ला नै । म्याग्दीमा महोत्सव चलिरहदा माघ १ गते माघेसैक्रान्ति कै दिन चालक दल सहित ७२ जनाको ज्यान जाने गरि काठमाडौ देखि पोखरा उडान भरेको यति एयरलाइन्सको हवाईजहाज सेतीको खोचमा भएको दुर्घटनाले देशै शोकमा दुब्यो ।
यस दुखद घटनाले सबैको ध्यानाकर्षण ग¥यो । एकातिर पोखरा र बागलुङ हुदै म्याग्दी महोत्सवका लागि आएका कलाकार निरा छन्त्याल दुर्घटनामा परि निधन हुनु र अर्कोतिर नेपाल सरकारले माघ २ गते शोक बिदाको घोषणाले महोत्सव के हुन्छ भन्ने सबैको चासोको विषय बन्यो ।
शोकले आयोजकलाई नछुने कुरै भएन । माघ १ गते नै शोक धुन बजाएर मृतकहरु प्रति श्रद्धाञ्जली अर्पण ग¥यो । माघ २ गते मध्यान्ह १२ बजेसम्म महोत्सव स्थगन गरेर समवेदना प्रकट ग¥यो । यहाँसम्म त ठिकै थियो तर महोत्सव स्थगन भित्र भलिबल प्रतियोगिता सञ्चालन गरेर आयोजक आलोचनाको सिकार बन्यो । आयोजकले व्यापक छलफल र नाफाघाटाको हिसाब गरेरै उक्त निर्णयमा पुगेको होला तर के “गल्ति गर्ला र पाखुरा सुर्कैलो” भने झै मसला पुगिहाल्यो । सामाजिक सञ्जाल रङ्गी हाले, जुन स्वभाविक पनि थियोे ।
आयोजकले “सर्प पनि मर्ने तर लाठी पनि नभाचिने” निर्णय गरेको थियो तर आलोचनाको शिकार बन्यो । हिन्दीमा उखान छ “शो मस्त गो अन” । आयोजकले कानमा तेल हालेर बसिदियो । आलोचनाहरु एक कानले सुनिदियो अर्को कानले उडाईदियो । हात्ती लम्कदै गयो ।हुन त कुनै पनि घटनालाई कसरी लिने भन्ने आफ्नोे सोचले बताउँछ । “मन पर्ने के को हो के पनि बसाउछ” भन्ने नेपाली उखान त्यसै बनेको होईन ।
महोत्सवको यस परिवेशमा पनि मानिसहरु दुई कित्तामा विभाजित भए । एकाथरिले “शोकको दिन महोत्सव स्थगन गरेर आयोजकको के नै जान्थ्यो र” भन्दै दवाव सहित समवेदना प्रकट गरे भने अर्काथरिले महोत्सव सञ्चालनको मौन स्वीकृति दिएर मुख दर्शक बनिदिए । “आज म¥यो भोलि त दुई दिन” भने झै हाम्रो संस्कृतिमा शोक मनाउने फरक फरक चलन छ । घाटमा लैजादा कोहिले शंख फुक्छन्, कोहिले भजन गाउँछन्, कोहिले ढ्याङ्ग्रो बजाउँछन्, कोहिले गित संगित पनि । काजकिरियाको आफ्नै रितिथिति छ ।
काजकिरिया पनि १३ दिनदेखि ३ दिनसम्मको प्रचलन छ । काजकिरियामा मासु र रक्सी चढाउन मिल्ने र खान मिल्ने प्रचलन पनि छ । क्रिया बस्दा घ्युभात खाने संस्कृतिमा हुर्किएका हौ हामी । मलामीको रुपमा सागर गएकाहरु पनि जीवन मरण स्वभाविक प्रकृया हो भनी त्यति धेरै संम्वेगात्मक भएको देखिदैन । अचेल त दागबत्ती दिए लगत्तै अधिकांश त घर फर्किहाल्ने चलन छ । क्रियापुत्री समेत घर फर्के लगत्तै पत्रिका पढ्ने र मोवाइल चलाउने, टिकटक हेर्ने जस्ता कार्य सामान्य भै सकेकाछन् ।
यहाँसम्म कि ठाडो क्रिया बस्ने, धेरै छोराहरु मध्ये एकजना मात्र क्रिया बस्ने चलन पनि चलेको छ । दुःख बोक्दा पहिले जस्तो धेरै कष्ट बोक्नु पनि पर्दैन । वर्ष दिनको लागि वर्खी बार्ने चलन पनि एकाध मात्र देखिन्छ । यहीँ समाज हो एकातिर पतिको निधनमा पत्नीले जीवनभर एकल महिला भएर मात्र होईन विना श्रृङ्गार सेतो पहिरनमा पहिरिनु पर्छ भन्दछ भने पत्नी गुमाएको पुरुषलाई सोहि दिन अर्को विवाह गर भन्ने सुझाव तेर्साईन्छ ।
प्रसंग फेरि जहाज दुर्घटनाको नै कोट्याउ । अकल्पनीय घटना घट्यो नै तर घटना स्थलमा पुगेकाहरु उद्दार भन्दा पनि भिडियो खिच्न तिरै बढि लालयित भएको पाइन्छ । यस घटनामा त उद्दारमा संग्लग्न हुन कठिन छ तर समाजमा घट्ने धेरै घटनामा मानिसहरु समाधान भन्दा पनि फोटो खिच्न र भिडियो बनाउन नै उद्दत देखिन्छन् । सर्पले बच्चा निल्न लागेको होस् वा सुडानमा ख्याउटे बालकलाई गिद्दले ढुकेको फोटो र भिडियो बनाएका कतिपय पत्रकार मध्ये केहिले पछि आत्मग्लानी सहित आत्महत्या समेत गरेका थिए । यी घटनाहरुले समाजको यथार्थलाई जनाउँछ । एक क्रियापुत्री त काजकिरिया भित्रै स्वर्गवास भएको आमाको फोटो अगाडि नाचेको टिकटक बनाएर भाइरल भएका थिए । अब त लाग्छ चितामा जलिरहेको बुबा वा आमाको लाससंग सेल्फी खिच्न वा टिकटक बनाउन मात्र बाकी छ ।
समवेदना जनाउने विभिन्न माध्यम छन्, तरिका छन् । कसैले बढि देखावटी गर्ला भने कसैले मनमनै । समवेदना भने भित्री मनदेखि श्रद्धा प्रकट गर्नु हो । कुनै पनि दुर्घटना बाजा बजाएर आउदैन । आयोजकको तर्फबाट विश्लेषण गर्दा महोत्सव जारी राख्ने निर्णय बाध्यात्मक परिस्थितिको उपज होला तर हामी पनि त मानविय समवेदनालाई चटक्कै भुलेर खेल्यौ, नाच्यौ, गायौ अनि उफ्रियौ नि, होईन र ? अरुलाई चोर औला देखाउदै गर्दा बाकि चार औला त आफैतिर फर्कियो कि ? कि होईन भने अबको समाज कुन दिशातर्फ जादैछ ? सोचनीय विषय हो ।
अस्तु !
