युरिक एसिडबारे धेरैले सुनेका छन् । स्वास्थ्य परीक्षण गराउँदा युरिक एसिड बढेको छ कि छैन भनी धेरैजसोले चासो राख्ने गर्छन् । युरिक एसिड बढ्यो भने जोर्नी दुख्छ, बाथ हुन्छ, जीउ दुख्छ आदि भन्नेबारे धेरैलाई जानकारी रहेको पाइन्छ । युरिक एसिड बढ्दा के खाने, के नखाने भन्ने बृहत् जनचासोको विषय रहेको पाइन्छ । युरिक एसिडले पार्ने असर र यसमा अपनाउनुपर्ने सावधानीबारे जनमानसमा केही भ्रमहरु पनि रहेको पाइन्छ ।
युरिक एसिड रगतमा पाइने एउटा रसायन हो । मान्छेको शरीरलाई यसको आवश्यकता छैन । शरीरले खानेकुराहरु पचाउने क्रममा खानामा भएको प्युरिन नामक रसायन टुक्रिएर युरिक एसिड बन्छ, जुन मिर्गौलाबाट पिसाबसँगै मिसिएर बाहिर निष्कासित हुन्छ । पिसाबमा धुलिएको अवस्थामा युरिक एसिड सधैँ भेटिन्छ । यसलाई सामान्य मानिन्छ । युरिक एसिड थोरै मात्रामा थुकबाट पनि बाहिर निष्कासित हुन्छ । मान्छेको शरीरमा युरिक एसिड रगतमा घुलिएको अवस्थामा रहेको हुन्छ ।
रगतको १०० एम.एल. प्लाज्मामा युरिक एसिडको मात्रा पुरुषका लागि ३.४–७.२ मि.ग्रा. र महिलाका लागि २.४–६.१ मि.ग्रा.सम्म सामान्य मानिन्छ । खानामा भएको प्युरिन टुक्रिएर बनेको युरिक एसिडको ७० प्रतिशत भाग मिर्गौलाले शरीरबाट पिसाबसँगै निष्कासित गर्छ । रगतमा युरिक एसिडको मात्रा बढ्नु भनेको या त प्युरिन धेरै भएको खाना खानु हो अथवा मिर्गौलाको कमजोरीका कारण युरिक एसिड बाहिर निष्कासित हुन नसक्नु हो ।
रगतमा युरिक एसिड अत्यन्तै मसिना कण (क्रिस्टल) का रुपमा रहेका हुन्छन्, जसलाई युरेट भनिन्छ । युरिक एसिड र युरेट एउटै रसायनका दुई अवस्थाहरु हुन् । युरेट चिसोभन्दा तातो पानीमा बढी घुल्छ । युरेटको पानीमा घुलिने क्षमता कम छ । यस्तै गरी रक्सी (एथानोल) मा पनि युरिक एसिड-युरेट कमै मात्र घुल्छ । यदि युरिक एसिड राम्रोसँग घुलेन भने यो क्रिस्टलका रुपमा रहिरहन्छ र स–साना क्रिस्टलहरु एक–आपसमा जोडिँदा ठूलो आकारको क्रिस्टल बन्छ, जसले पत्थरीको रुप लिन्छ । यही पत्थरीले हाम्रो स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पार्छ ।
युरिक एसिडबारे जानिराख्नुपर्ने केही महत्वपूर्ण कुुराहरुबारे यहाँ वर्णन गरेको छु ।युरिक एसिड बढ्यो भने जोर्नी दुख्छ, बाथ हुन्छ, जीउ दुख्छ
१. कुन–कुन अवस्थामा शरीरमा युरिक एसिडको मात्रा बढ्छ ?
क. प्युरिन (Purine), फ्रुक्टोज (Fructose)र सुक्रोज (Sucrose) धेरै भएको खानेकुरा खाएको अवस्थामा । (तालिका १)
तालिका १– युरिक एसिड बढाउने खानेकुराहरु
ख. मिर्गौला कमजोर भई यसले युरिक एसिडलाई निष्कासित गर्न नसकेको अवस्थामा ।
ग. केही औषधिहरु जस्तै– रक्तचाप घटाउन प्रयोग गरिने केही औषधि (Thiazide diuretic समूहका औषधिहरु Chlorothiazide, Chorothalidone, Indepamideआदि) सेवन गरेको अवस्थामा ।
घ. रक्सीको सेवन गरेको अवस्थामा ।
ङ. व्रत बसेको वा मोटोपना घटाउने उद्देश्यले छिटो–छिटो तौल घटाएको अवस्थामा । (यस्तो अवस्थामा युरिक एसिड क्षणिकरुपमा मात्र बढ्छ ।)
च. वंशाणुगत अवस्था (जेनेटिक) ।
२. शरीरमा युरिक एसिड धेरै भयो भने के बेफाइदा हुन्छ ?
यसका दुई प्रमुख बेफाइदाहरु छन् । पहिलो हो बाथ (जोर्नी दुख्ने) । युरिक एसिडका क्रिस्टलहरु जोर्नीमा गएर जम्यो भने त्यो जोर्नी सुन्निन्छ र त्यसमा धेरै पीडा हुन्छ । युरिक एसिडको बाथ(GOUT) अत्यन्तै पीडादायी हुन्छ । धेरैजसो अवस्थामा खुट्टाका बूढीऔँलामा यसले असर गरेको पाइन्छ । यो बाथको कारण युरिक एसिडको क्रिस्टल जोर्नीमा गएर जम्नु हो ।
कहिलेकाहीँ युरिक एसिड थोरै (६ मि.ग्रा. प्रति १०० एम.एल.भन्दा कम) हुँदा पनि क्रिस्टल जम्न सक्छ र बाथ हुन सक्छ । यस्तै प्रकारले कहिलेकाहीँ युरिक एसिड धेरै बढ्दा (९ मि.ग्रा. प्रति १०० एम.एल.भन्दा बढी) हुँदा पनि क्रिस्टल जोर्नीमा नजम्न सक्छ र बाथ हुँदैन । यसकारण युरिक एसिडको समस्या भएका व्यक्तिहरुले कस्तो अवस्थामा युरिक एसिडको क्रिस्टल बन्छ र त्यो जोर्नीमा जम्छ भन्ने कुरा थाहा पाइराख्नुपर्छ । रक्सीमा युरिक एसिड घुलिँदैन । यसकारण रक्सी पिएको अवस्थामा थोरैमात्र युरिक एसिड छ भने पनि यसबाट क्रिस्टल बनेर जोर्नीमा जम्न सक्छ ।
यस्तै प्रकारले प्युरिन (Purine) धेरै भएको खानेकुरा धेरै मात्रामा एकैपल्ट खाँदा (धेरै रातो मासु, भित्री मासु, समुद्री माछा आदि) युरिक एसिड ह्वात्तै बढ्ने, त्यो घुल्न नपाई क्रिस्टल बन्ने हुन्छ र यसले बाथ गराउँछ । धेरै युरिक एसिड बढ्दा हुने अर्को बेफाइदा भनेको मिर्गौलामा पत्थरी जम्ने हो । यो पनि जोर्नीमा क्रिस्टल जमेर बाथ भएजस्तै हो । मिर्गौलामा युरिक एसिडका क्रिस्टलहरु एक–आपसमा टाँसिंदै गएर ठूलो पत्थरी बन्दै जान्छ र यसले मिर्गौलालाई खराब गर्दै जान्छ ।
३. युरिक एसिडबाट हुने बाथ र मिर्गौला पत्थरी रोगबाट बच्न के गर्ने ?
क. यसका लागि युरिक एसिड बढाउने खानेकुराहरु (प्युरिन, पु्रmक्टोज र सुक्रोज बढी भएका खानेकुराहरु) को सेवनमा नियन्त्रण गर्नुपर्छ । खानेकुराको छनौट गर्दा प्युरिन (Purine) कम भएका र युरिक एसिड नबढाउने खानेकुरा रोज्नुपर्छ । (तालिका २)
तालिका २: युरिक एसिडलाई खासै असर नपार्ने खानेकुराहरु
ख. कुनै पनि प्रकारको रक्सीको सेवन गर्नुहुँदैन ।
ग. पानी धेरै पिउनुपर्छ ।
घ. शरीरको तौल घटाउने–मोटो मान्छेको युरिक एसिड बढी हुन्छ । तौल घटाउँदा युरिक एसिड घट्छ । तर एकैपल्ट धेरै तौल घटाउँदा युरिक एसिडको क्रिस्टल बनी बाथ गराउन सक्छ । यसकारण बिस्तारै (महिनाको १–२ किलो) तौल घटाउनुपर्छ ।
ङ. युरिक एसिड बढाउने औषधिहरुको सेवन नगर्ने । यसका लागि चिकित्सकसँग सल्लाह गर्नुपर्छ ।
च. गुलियो पेय पदार्थहरु तथा इनर्जी ड्रिङ्क्स नपिउने ।
छ. दैनिक व्यायाम गर्ने
युरिक एसिडको समस्या धेरैलाई छ । ज्यानको लागि खतरा नभए पनि यसबाट बाथ हुँदा धेरै पीडा हुन्छ र हिँडडुल, कामकाज गर्न नसक्ने हुन्छ । खानपान, व्यायाम र स्वस्थ जीवनशैली अपनाएको खण्डमा युरिक एसिड समस्यालाई नियन्त्रणमा राख्न सकिन्छ ।
