“वनको तरुल वनमै रह्यो, माघे सङ्क्रान्तिमा कसले ल्याउँछ? हामी बुढाबुढी भयौ, भीरमा गएर ल्याउन सक्दैनौ, युवाहरू छैनन्, उबेला हापाखुरामा तागत थियो, अहिले घरबाट बाहिर निस्किने परान पनि छैन।” निसीखोला गाउँपालिका–४ का ८६ वर्षीय धनबहादुर मगर दुई वर्ष अगाडिसम्म वनमा पुगेर मागे सङ्क्रान्तिका लागि तरुल खोजेर ल्याउँथे।
गत वर्ष बारीमा काम गर्ने बेला लडेर खुट्ट भाँचियो। अहिले लौरोको सहारामा घरभित्र बाहिर गर्छन्। माघे सङ्क्रान्ति घर आँगनमै भित्रियो तर गाउँमा तरुल खनेर ल्याउने युवा पाइँदैनन्। माघे सङ्क्रान्तिको विशेष परिकारका रूपमा लिइने तरुल वनबाट ल्याउनुको सट्टा बजारबाट किन्ने प्रचलन बढेको उनले बताए।परम्परादेखि नै वनजङ्गलमा पशुचौपाया चरान जाने र माघे सङ्क्रान्तिका लागि एक महिनाअगावै तरुल खनेर ल्याउने गरे पनि अहिले त्यो प्रचलननै हराएको उनले बताए।
पहिले गाउँघरमा तरुल रोप्ने चलन नभएको तर जङ्गलबाट ल्याएर खाने परम्परा भए पनि अचेल बारीमा पनि लगाउने गरेको उनको भनाइ छ। पछिल्लो समय बारीमा पनि नलगाउने जनाउँदै बजारबाट किनेर ल्याउने गरेको उनको भनाइ थियो।
उनी भन्छन्, “जुग जमाना सबै फेरिए, हाम्रो पालामा वनजङ्गलमा पाइने चिज अहिले बजारबाट किनेर ल्याउँछन्, तरुल त वन जङ्गलमा जहाँ ओसिलो ठाउँ छ, त्यही फल्ने गर्थ्याे गाईवस्तु चराउन जाने, दिनभरि तरुल खन्नेर साँझ एक बोरा बनाएर ल्याउने गर्थ्याै, पछिपछि विकासी तरुल बारीको कुनामा पनि लगाएर खाने गर्थे, तर अहिले बजारबाट लिएर आउँछन्, मान्छेहरू परनिर्भर भए, वनमा जाने हो भने फ्रिमा जति पनि तरुल खनेर ल्याउन सकिन्थ्यो।”
ढोरपाटन नगरपालिका–३ का पिताम्बर खत्रीले अचेल धेरै जसो मान्छेले बजारबाटै तरुल किनेर ल्याउने गरेको भन्दै स्थानीयस्तरमा उत्पादन गर्न छोडेको बताए। वन तरुल जस्तो स्वादिष्ट र स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक बजारमा पाइने तरुल नहुने उनको भनाइ छ। पहिले वनमा पुगेर धेरैले तरुल ल्याउने हुँदा टाढाटाढा पुग्नु परेको सुनाउँदै अहिले गाउँमा कम मात्रै बस्ने हुँदा नजिकमा पनि प्रशस्तै पाइने खत्रीले बताउँछन्।
“गाउँमा कोही बस्ने भएन, पहिले टाढाटाढा वनजङ्गलमा पाइने तरुल अहिले नजिकै पनि पाइन थालेका छन्, तर घर नजिकैको तरुल खन्नका गाह्रो मानेर बजारमा गएर किटनाशक औषधि हालेका तरुल किनेर ल्याउँछन्”, उनले भने, “मैले यसपालि २० किलो जति वन तरुल ल्याएर छरछिमेकीसँग बाँडे, यति भएपछि माघेसङ्क्रान्ति राम्रैसँग बनाइएला भन्ने लागेको छ, अरूले त्यत्ति महत्व हुँदैन, माघे सङ्क्रान्तिमा यसको महत्व धेरै हुन्छ।”
बजारमा आयातित तरुलको माग निकै बढेको स्थानीय व्यवसायी थमबहादुर क्षेत्रीले बताए। एक हप्ता अगाडि बुटवलबाट दुई क्विनटल तरुल ल्याए पनि पुर्याउन नसकेको बताए। पहिले गाउँमा किसानले उत्पादन गरे बेच्न ल्याउने गरेकोमा अहिले भने आइनै छोडेको उनको भनाइ छ। बजारमा ५० देखि ९० रुपैयाँसम्म तरुलको किनबेच हुने उनले बताए।
उनले एक हप्ता अगाडिसम्म ४० रुपैयाँमै सेतो तरुल पाइने गरेको जनाउँदै अहिले ८० रुपैयाँसम्म पुगेको बताए।
