हामीले दैनिक जीवनमा प्रयोग गर्ने, सानो तर अत्यन्त महत्वपूर्ण वस्तु हो —हुलाक टिकट। देख्दा सामान्य लाग्ने यो कागजी टुक्रा सरकारद्वारा जारी गरिने मूल्याङ्कनयुक्त कागज हो, जसको प्रयोग चिठी, पार्सल लगायतका हुलाक सेवामा शुल्क तिर्नका लागि गरिन्छ। तर, यसको महत्व केवल आर्थिक कारोबारमा सीमित छैन; यो त राष्ट्रिय गौरव, इतिहास, संस्कृति, र कला समेटिएको एक जीवित दस्तावेज हो।
टिकटको इतिहासको पानाहरुमा…
हुलाक टिकटको अवधारणा पहिलो पटक बेलायतकासर रोल्याण्ड हिलले सन् १८३७ मा प्रस्तुत गरेका थिए। उनले चिठी पठाउने व्यक्तिले नै शुल्क तिर्नुपर्ने र सो शुल्क तौलको आधारमा निर्धारण हुने प्रस्ताव राखे। यही आधारमा सन् १८४० मे १मा रानी भिक्टोरियाको चित्र अंकित‘पेनि ब्ल्याक’नामक पहिलो टिकट सार्वजनिक गरियो।
नेपालमा टिकट यात्रा : एक ऐतिहासिक थालनी
नेपालमा हुलाक टिकटको यात्राबि.सं. १९३८ मा सुरु भयो। राणा प्रधानमन्त्री रणोदिप सिंहको पालामा ‘श्री गोरखा सरकार’ लेखिएको खुकुरी चित्र सहितका टिकटहरू बेलायतबाट आयात गरिएकागिद्धे प्रेसबाट छापिए। १ आना, २ आना र ४ आना दरका ती टिकटहरूले नेपालमा हुलाक सेवाको आधिकारिक युगको आरम्भ ग¥यो।
टिकटको विकास यात्रा
पहिलो चरणमा भारत, बेलायत लगायतका देशहरूमा टिकट छापाइन्थ्यो। तरवि.सं. २०१६देखि नेपालमै टिकट छाप्ने कार्य सुरु गरियो। पछिल्लोपटक२०८० फागुन ४ गते, जनक शिक्षा सामग्री कम्पनीसँगको सहकार्यमा फेरि नेपालमै टिकट छपाइ थालिएको छ। सन् २०२० सम्ममा नेपालले १३६७ प्रकारका हुलाक टिकटहरू जारी गरिसकेको विभिन्न तथ्याङ्क पाइएतापनि यति नै भन्न सकिदैन । २०८२ जेठ २१ गते, सुन्तला, मौरी, रायो साग र असला माछाको चित्र अंकित ९ नयाँ टिकट सार्वजनिक गर्ने निर्णय गरिएको छ — जसले प्रकृति, कृषि र जैविक विविधताको प्रवद्र्धनमा योगदान दिन्छ।आजको दिनसम्म प्रचलित टिकट दरहरूमा नेपालमा हालसम्म १ देखि ५ सय रुपैयाँसम्मका फरक फरक टिक उपलब्ध रहेको छ ।
हुलाक टिकट ः सन्देशमात्र होइन, सम्मान र सम्पदा पनि
हुलाक टिकट मात्र पत्र पठाउनका लागि नभई यसले अनेक महत्वपूर्ण उद्देश्यहरू पुरा गर्दछः
* राजश्व संकलन
* राष्ट्रिय पहिचानको अभिव्यक्ति
* सांस्कृतिक र ऐतिहासिक सम्पदाको संरक्षण
* प्रसिद्ध व्यक्तित्वहरूको सम्मान
* देशको कला र सिर्जनात्मकताको प्रदर्शन
* समय अनुसारको सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक सन्देश प्रवाह
यसरी सानो कागजी टुक्रा हाम्रा इतिहास, संस्कृति, कला र राष्ट्रिय चेतनाको भण्डार हो। यसको संरक्षण र प्रवद्र्धन हरेक सचेत नागरिकको दायित्व पनि हो।
लेखक जिल्ला हुलाक कार्यालय म्याग्दीको टिकट शाखामा कार्यरत खरिदार रुपा शर्मा हुनुहुन्छ ।
