बेनी, पुस १२ । सरकारले पर्यटकीय गन्तव्यको रुपमा छनोट गरेको म्याग्दीको धौलागिरि आइसफल पदमार्गको प्रवद्र्धनमा युवा सक्रिय भएका छन् । रघुगङ्गा गाउँपालिकाका प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यको रुपमा परिचित धौलागिरि आइसफल पदमार्गअन्तर्गत धौलागिरि हिमालको आधार शिविर क्षेत्रको प्रचार प्रसार र प्रवद्र्धनमा वडा नम्बर ७ चिमखोलाको मण्डली युवा क्लबले सक्रियता देखाएको हो ।

क्लबले आधार शिविरमा सूचनामूलक बोर्डसहित दृश्यावलोकन केन्द्र स्थापना गरेको छ । क्लब अध्यक्ष प्रवीन बुढाको नेतृत्वमा चिमखोलादेखि छरी–सुंगरथला हुँदै आधार शिविर पुगेका युवाको टोलीले समुद्री सतहदेखि चार हजार पचास मिटर उचाइमा सूचनासहितको स्वागत बोर्ड स्थापना गरेका हुन् । क्लब अध्यक्ष बुढा, उचिव सन्दीप तिलिजा, सहकोषाध्यक्ष अनोज गर्बुजा, पर्यटन व्यवसायी कुशल पाइजा, क्लबका सदस्य एमन पुन, विशेष बुढा, थमन गर्बुजा, निसान गर्बुजा र ओविन्द्र गर्बुजाको टोलीले आधार शिविरको साथै कालीबराह ताल र सेतीनी छहरामा समेत दृष्यावलोकन केन्द्र स्थापना गरेका छन् । आइसफल पदमार्गअन्तर्गत पर्ने कालीबराह ताल समुद्री सतहदेखि चार हजार तीन सय मिटर उचाइमा अवस्थित रहेको छ ।

ताल परिसरमा रहेको कालीबराह थानमा स्थानीयले पूजापाठसमेत गर्ने चलन रहेको छ । क्लबले यसअघि चिमखोलामा स्वागत बोर्ड स्थापना गर्नुका साथै सोवाङधुरी र पानी डाक्ने डाँडामा दृष्यावलोकन केन्द्र (भ्यू पोइन्ट) स्थापना गरेको अध्यक्ष बुढाले बताए। “आइसफल पदमार्गका मुख्य–मुख्य पर्यटकीय गन्तव्यको प्रवद्र्धनका लागि हामीले पहल थालेका हौँ, क्लब आफैँले यसको नेतृत्व गरिरहेको छ भने देश तथा विदेशमा रहेका चिमखोलावासीले हाम्रो प्रयासमा साथ दिनुभएको छ”, अध्यक्ष बुढाले भने ।

उनका अनुसार, पर्यटनको अथाह सम्भावना भए पनि प्रचारप्रसार र पूर्वाधारको अभावले ओझेलमा परेको धौलागिरि आइसफल पदमार्गलाई चिनाउन क्लबले अभियानकै रुपमा कार्यक्रम सञ्चालन गरेको हो । टान, तत्कालीन जिल्ला विकास समिति म्याग्दीलगायतका विभिन्न निकायको अगुवाइमा म्याग्दी र मुस्ताङलाई वैकल्पिक पदमार्गले जोड्ने गरी विसं २०६८ मा म्याग्दीको गलेश्वर–राखुभगवती हुँदै धौलागिरि आइसफल पदमार्गको पहिलोपटक अध्ययन गरिएको थियो ।

पदमार्ग पहिचान गरेर पदमार्गलगायतका पूर्वाधार बनाउन थालेको एक दशक बढी समय भए पनि अझै यो क्षेत्र ओझेलमा रहेको आइसफल पदमार्ग निर्माण अभियानका अगुवा ध्रुव पाइजाले बताए । “धेरैजसो अप्ठेरो ठाउँमा बाटो बनायौँ, कतिपय ठाउँमा त हामीले बनाएको बाटो नै बाढीले पनि बगायो, तर फेरि पनि पदमार्ग बनाउने काम भइरहेको छ, यो पदमार्गमा पूर्वाधारसँगै प्रचारप्रसार र नक्साङ्कन गरेर योजनाबद्ध रुपमा अघि बढ्न जरुरी छ”, तिलिजाले भने ।

समुदायस्तरबाट धौलागिरि आइसफल र आधार शिविरको प्रचारप्रसारका लागि धेरै प्रयास भए पनि पदमार्गको नक्साङ्कनसहित सरकारी तवरबाट उचित पहलकदमी हुनुपर्ने उनको भनाइ छ । पर्यटन मन्त्रालयबाट विनियोजन भएको बजेटबाट अहिले पनि धौलागिरि आधार शिविर जाने पदमार्ग निर्माण भइरहेको छ । गत आर्थिक वर्षमा पर्यटन विभागले ठेक्का लगाएको रु एक करोड ५४ लाख बजेटबाट १८ किलोमिटर पदमार्ग बनाउने सम्झौताअनुसार, ससलधारा क्षेत्रबाट पदमार्ग बनाउने काम जारी रहेको छ ।

ठेक्का सम्झौता गर्दा भिरमा पदमार्ग बनाउने स्टिमेट नगरेको कारण उक्त बजेटबा पुछार ओढार र चेप्टेओढार क्षेत्रको भिरमा पदमार्ग बनाउन अझै बाँकी रहेको रघुगङ्गा गाउँपालिका–७ चिमखोलाका वडाध्यक्ष थकप्रसाद पाइजाले बताए । “यो बजेटबाट जहाँ अप्ठेरो थियो, त्यहाँ पदमार्ग अझै नबन्ने भएपछि हामीले पदेश र सङ्घीय सरकारसँग थप बजेटको माग गरेका छौँ, कम्तीमा अक्करे भिरमा डोरीको सहायताले हिँड्नुपर्ने ठाउँमा सुरक्षित पदमार्ग बनाउन सक्यौँ भने आइसफल पदमार्ग र आधार शिविर क्षेत्रमा पर्यटकको ओहोरदोहोर बढाउन सकिन्छ की भन्ने अपेक्षा छ”, उनले भने । उनले कालीबराह खोलालगायतका ठाउँहरुमा झोलुङ्गे पुलको समेत अभाव रहेको बताए ।

आइसफल पदमार्गअन्तर्गत धौलागिरि आधार शिविर, निलीबराह ताल, कालीबराह ताल, सोवाङधुरीलगायतका दर्जनौँ आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्य रहेका छन् । प्राकृतिक रुपमा सुन्दर र मनमोहक दृष्यले भरिपूर्ण धौलागिरि आइसफल पदमार्गको प्रवद्र्धनमा चिमखोलाका युवाले देखाएको सक्रियताले यस क्षेत्रको प्रचारप्रसारमा सघाउ पुर्याएको वडाध्यक्ष पाइजाले जानकारी दिए । पदमार्गअन्तर्गत सेतिनी छहरा नजिकैको फाँटमा स्थानीय युवा कुशल पाइजाले होटल सञ्चालनमा ल्याएपछि पर्यटकको लागि ठूलो सुविधा भएको छ ।

पदमार्गमा खुलेको यस होटलमा खाना, खाजा र बसोबाससमेत सुविधा भएपछि आन्तरिक पर्यटकको आगमन बढ्न थालेको छ । चिमखोलादेखि दुईदिनको पदयात्रामा धौलागिरि आधार शिविर पुग्न सकिने भए पनि बीचमा होटल नहुँदा यसअघि पर्यटक टेन्ट र ओढारमा बास बस्नुपर्ने बाध्यता रहेको थियो । धौलागिरि हिमालको आधार शिविरलाई समेटिएको एक सय २२ किलोमिटर लामो आइसफल पदमार्गको विस्तृत आयोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) तयार गरी पूर्वाधार निर्माणको लागि पहल गरिएको रघुगङ्गा गाउँपालिकाले जनाएको छ ।

अहिले कुइनेमङ्गलेको छरीदेखि चिमखोलाको ससलधारा हुँदै आधार शिविर पुग्ने पदमार्ग निर्माण भइरहेको छ भने आधार शिविरदेखि कालीबराह हुँदै मुस्ताङको लेते निस्कने परम्परागत गोरेटोबाटो र भगवतीको रुइसेदेखि पछेत्राधुरी, सोबाङधुरी, लोसधुरी, दहबुकी, फेदी, सुगुरथला हुँदै ससलधारा क्षेत्रसम्म पहिचान गरिएको पदमार्गमा समेत सिँढी चिनेर पदमार्गलाई स्तरोन्नति गर्नुपर्ने काम बाँकी रहेको छ ।

नेपाल सरकारले धौलागिरि आइसफल पदमार्गलाई नयाँ पर्यटकीय गन्तव्यको रुपमा छनोट गरेकोे एक दशक पुगिसकेको छ । संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले नयाँ तथा विकास गर्नुपर्ने पर्यटकीय गन्तव्यको रुपमा समेत रुईसे डाँडादेखि धवलागिरि आइसफलसम्मको पदमार्गलाई छनोट गरेको थियो । तर पूर्वाधार र आबश्यक व्यवस्थापकीय अभाबले यो पदमार्ग औपचारिक रुपमा अझै सञ्चालनमा आउन सकेको छैन ।

म्याग्दी सदरमुकाम बेनीदेखि हिमालपारिको जिल्ला मुस्ताङ जोड्ने परम्परागत पदमार्ग सडक सञ्जाल विस्तारसँगै विस्थापित भएपछि म्याग्दी हुँदै मुस्ताङ जोड्ने नयाँ वैकल्पिक पदमार्गको रुपमा धौलागिरि आइसफल पदमार्गलाई सम्भाव्यतता अध्ययन गरिएको थियो । कुमारी पदमार्गको रुपमा रहेको धौलागिरि आइसफल पदमार्गबाट धौलागिरि र अन्नपूर्ण रेञ्जका दर्जनौँ हिमाललाई नजीकबाट अवलोकन गर्न सकिन्छ ।

पदमार्गमा डाँफे, मुनाल, कालिज, कस्तुरी, झारल, नाउर, घोरल, थार, रतुवा, हिमचितुवा गायतका जङ्गली पशुपन्छी र तीनको बासस्थानलाई समेत प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न सकिन्छ । यस पदमार्गमा हिमालको हिउँ खसेको दृष्य (आइसफल) सँगै कालीबराह, लाटीबराह, निलीबराह, सेती बराह र पहेँलीबराह ताल थप आकर्षणको रुपमा रहेका छन् । यस पदमार्गले म्याग्दीको पिप्ले, भगवती, बेगखोला, चिमखोला, कुइनेमङ्गले, दोबालगायतको ठाउँको उच्च पहाडी डाँडाको धुरी हुँदै मुस्ताङको लेते जोडिएको छ ।

पुस महिनाको जाडोमा घाम प्यारो कसलाई पो नहोला र ? हिउँदको फुर्सदिलो समयमा पाहारिलो घाममा बसेर बदाम र सुन्तला खाँदै आफन्त र दौतरीहरुसँग गफिनुको मज्जा नै बेग्लै हुन्छ । तर भौगोलिक अवस्थिती र प्रतिकुल प्रकृतिका कारण यस्तो अवसर सबै ठाउँका मानिसहरुलाई भने मिल्दैन ।

जाडोको याममा पाहारिलो घाममा बसेर रमाउने यस्तो अवसरबाट बगरफाँटवासीहरु पनि ठगिएका छन् । बगरफाँटवासीलाई पुस,माघको जाडोमा पाहार (घाम) ताप्न गाउँ नै छोडेर पल्लो गाउँमा पुग्नुपर्ने वाध्यता छ ।

दक्षिणबाट उत्तरतर्फ फर्किएको बगरफाँट गाउँ म्याग्दीको बेनी नगरपालिका वडा नं २ ज्यामरुककोटमा पर्छ । चारैतिर उच्च भूगोल,शिरमा जंगल,जंगलमाथि तोराखेतको चट्टानी पहरो र पुछारमा म्याग्दी नदी पर्ने यो गाउँ सुविधा र उत्पादनका हिसावले सम्पन्न र प्राकृतिक सुन्दरताले युक्त हुँदाहँदै पनि हिउँदका तीन महिना (मंसिर,पुस र माघ) अत्यन्त कष्टकर छ ।

पूर्वबाट उदाएको घाम दक्षिणको छेको हुँदै पश्चिममा पुगेर अस्ताउने क्रममा तीन तिरका अग्गा डाँडाहरुले छेकिदिँदा बगरफाँट गाउँमा मुस्किलले दुईघण्टा भन्दा बढी घाम पर्दैन । यही समयमा आफ्नो घरको काम सकेर पाहार ताप्नका लागि यहाँका वासिन्दाहरु बगरफाँटकै तल्लो भेग पलाँसे तथा बगरफाँट र बेनी नगरपालिका ६ मा पर्ने डम्मरा जोड्ने म्याग्दी नदीको पुल तरेर पल्लो गाउँ डम्मरामा पुग्ने गर्छन् ।

“घरमा घामै पर्दैनन्,जाडोले बसीखानु हुँदैन,खाना खाएर डम्मरामा जान्छौं र तीन बजेसम्म घाम तापेर घर फर्कन्छौँ” बेनी नगरपालिका २ बगरफाँटका ७१ वर्षिय टेकबहादुर कार्कीले भन्नुभयो ।

टेकबहादुर मात्रै होइन,बगरफाँटको कुरुङ्दी,खहरेखोला र खहरेखोला पारीका तल्लो र उपल्लो भेगका वासिन्दाहरु घरको काम सकेर बालबच्चा सहित घामको खोजिमा घन्सेघरा,पलाँसे वा डम्मरामा पुग्नुपर्ने वाध्यतामा छन् ।

“घाम नपर्दा धोएका कपडा सुक्नै पाँच/सात दिन लाग्छ, जंगलको ओंत र म्याग्दी नदीको चिसो सिरेठोले मुटु कमाउँछ, खाना खाएर घामको खोजिमा कहिले डम्मरा,कहिले पलाँसे त कहिले बेनी नै जाने गर्दछु” स्थानीय इन्द्रबहादुर थापाले भन्नुभयो ।

स्थानीय बुद्धिजीवि नारायणबहादुर कार्कीका अनुसार वगरफाट वनजंगल, नदी किनारको काखमा रहेको रमणीय खेती योग्य उर्वर समथर भुमी भएर पनि हिउदको लागि प्रकृतीले पनि विभेद गरेको छ । “उत्तर फर्केको भूभाग,लभ्लीहिल देखि तोराखेत चिप्लेटीसम्मका अग्ला डाडाकाडाका कारण हिउदको पाहारिलो घाम उपभोग गर्न हामी वगरफाटवासी वन्चित छौँ” कार्कीले भन्नुभयो ।

उहाँका अनुसार समयक्रमसँगै रहन सहन, काम गर्ने तौरतरिकामा आएको फेरवदलको कारण घाम ताप्न पारी गाउमा जानुपरेको हो ।पहिले पहिले गाउँलेहरुले गाईभैसी पाल्थ्ये । दाउराले खाना पकाउनु पथ्र्यो । त्यसैले वहुसंख्यक मानिसहरू वनजंगल जान्थ्ये । वनजंगल पसे तातो हुन्छ भन्ने मान्यता थियो । महिलाहरू विस्कुन सुकाउने, गुन्द्री चकटी वुन्ने तान लगाउन र लोग्ने मानिस नाम्ला डोरी दाम्ला आदी तयार गर्ने गर्दथ्ये । अहिले सबै फुर्सदिला भएका कारण घामको खोजी गर्दै पारी गाउँ जाने गरेका उहाँले बताउनुभयो ।

त्यति मात्र कहा हो र रापिलो घाम ताप्दै हिउद पछि गरिने सामाजिक काम विवाह वर्तवन्ध एकाहा सप्ताह चारधाम पशुपतिनाथको दर्शन र विकास संग संम्वन्धित चौतारी पोखरी वाटाघाटहरू मर्मत संम्भार नया कामको थालनी ढाकर जाने नुन तेलको जोहो गर्ने अन्नपात धानका ढिकुडी जमाउने, जमाएका ढिकुडीलाई वोलकवोल गर्ने ,वनजंगल संरक्षण गर्ने कुला कुलेसा वनाउन तारतम्मे मिलाउने कामहरू हिउँदका दिनमा गरिने चलन अहिले हराउँदै गएको उहाँले बताउनुभयो ।

जाडोको समय सबैभन्दा गाह्रो यहाँका गृहिणीहरुलाई हुने गर्दछ । हिउँदको समयमा बिहानको घरधन्दा निकै कष्टकरहुने स्थानीय महिलाहरु बताउँछन् । हिउँदमा घाम नपर्दा जाडोमा सताउने बगरफाँट गाउँ वर्षाको समयमा गाउँको सिरानमा रहेको विशाल भीरबाट खस्ने पहिरो र पुछारमा म्याग्दी नदीको तीब्र कटानका कारण पनि जोखिमपूर्ण र असुरक्षित बन्दै गएको छ ।

२०५७ सालदेखि म्याग्दी नदीले कटान गर्न शुरु गरेको बगरफाँटमा रहेका २ सय घरधुरी वर्षाको समयमा गाउँको शिरानबाट खस्ने पहिरो र गाउँको पुछारमा उर्लिदै बग्ने म्याग्दी नदीको कटानबाट वर्षेनी त्रसित हुने गरेका छन् ।

म्याग्दी नदीको कटान नियन्त्रणका लागि बर्षेनी संरक्षणको काम हुँदै आएको छ । नदी किनारमा ग्याबिन जाली लगाएर तत्कालका लागि नियन्त्रणको काम गरिए पनि दीर्घकालीन रुपमा संरक्षणका लागि बजेट र उपयुक्त प्रविधिको प्रयोग आवश्यक रहेको स्थानीय वासिन्दाहरुको भनाइरहेको छ ।

“हिउँदमा घाम नपरेर सास्ती छ ,बर्खामा पहिरो र नदी कटानको त्रास पनि उत्तिकै हुन्छ” स्थानीय डिलबहादुर घिमिरेले भन्नुभयो “गाउँ जोखिममा छ,शिरानबाट खस्ने पहिरो र पुछारमा बग्ने नदीका कारण वर्षामा कहिल्यै पनि ढुक्कसंग सुत्न सकिदैन,कतिबेला के हुन्छ भन्ने त्रास सधैंभरी रहिरहन्छ” ।

म्याग्दी नदीको कटानका कारण बगरफाँटको १५० रोपनी क्षेत्रफल भन्दा बढी खेतीयोग्य जमिन नास भैसकेको र पछिल्लो समय नदी कटान नियन्त्रणको प्रयास सफल भएको स्थानीय स्थानीय वुद्धिजीवि तथा नदी नियन्त्रणका लागि वर्षौदेखि लागिपर्नु भएका म्याग्दी नदी कटान नियन्त्रण योजना उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष नारायणवहादुर कार्कीले बताउनुभयो ।

कार्कीका अनुसार बेनी नगरपालिका वडा नं ३ को तारोखेतबाट बगेर बगरफाँटको शिरानमा अवस्थित विशाल पहरो हुँदै आउने पहिरो नियन्त्रण सम्भव नभए पनि नदी कटान नियन्त्रण गर्नसके केहीमात्रामा भए पनि गाउँ सुरक्षित हन्छ ।

गाउँको शिरानमा रहेको विशाल पहिरो नियन्त्रणका लागि स्थानीय तहको प्रयासले मात्र नहुने हुँदा प्रदेश वा संघबाट नै ठूलो योजना आवश्यक पर्ने देखिएको छ । तर, यसतर्फ यहाँका कुनै पनि राजनीतिक दलहरुले चासो नदेखाएकाले यो समस्या विकराल बन्दै जाँदा सदरमुकाम बेनी बजारलाई समेत प्रभाव पार्ने स्थानीय बुद्धिजीविहरुको भनाइ छ ।

म्याग्दीको बेनी नगरपालिका-५पुलाडाँडास्थित चेतना आधारभुत विद्यालयमा एक यूवाले स्वर्गीय पिताको सम्झनामा शैक्षिक साम्रागी सहयोग गर्नुभएको छ । बेनपा–७ मंगलाघाट घर भई हाल अष्टेलियामा कार्यरत सुमन बानियाँले विद्यालयका पूर्व शिक्षक समेत रहनुभएका स्वर्गी पिता कृष्णबहादुर बानियाँको सम्झनामा शैक्षिक तथा खेलकुद साम्रागी वितरण गर्नुभएको हो। विद्यालयमा आयोजित एक कार्यक्रममा विपन्न विद्यार्थीको शैक्षिक गतिविधिमा सहयोग पुग्ने गरी १० हजार बराबरको सहयोग गर्नुभएको प्रधानाध्यापक टंकनाथ शर्माले बताउनुभयो ।

विद्यालयमा विपन्न दलित समुदायका बालबािलका समेत अध्ययनरत रहेकाले नियमित विद्यालय आउने वातावरण बनाउन दाताबाट सहयोग जुटाउने गरिएको प्रअ शर्माको भनाई छ । सोही अवसरमा विद्यालयका पूर्व शिक्षकद्धय पुरुषोत्तम शर्मा र कृष्ण बहादुर बानियाँको स्मृतिमा श्रद्धाञ्जली सभा समेत गरिएको थियो ।

सहयोगदाता बानियाँले स्वर्गीय पिताले शैक्षिक क्षेत्रमा पुर्याउनुभएको योगदानलाई सधै स्मरण हुने गरी सहयोग अभियानलाई जारी राख्ने बताउनुभयो । एभरेष्ट ग्लोबल भिजा सर्भिसेस बेनीका निर्देशक समेत रहनुभएका बानियाँले विपन्न विद्यार्थीको शैक्षिक गतिविधिमा सघाउन यसअगाडी समेत विभिन्न सहयोग गर्नुभएको छ।

म्याग्दी प्रदेशसभा क्षेत्र (क)बाट निर्वाचित गण्डकी प्रदेशसभा सदस्य हरिबहादुुर भण्डारीले बेनी–पाखापानी सडक कालोपत्रका लागि यही वर्ष ठेक्का लगाउने तयारी भएको बताउनुभएको छ ।

म्याग्दीको रघुुगंगा गाउँपालिका–६ फुुलडाडा र औलामा बुुधबार जनभेटघाटका क्रममा नेकपा (माओवादी केन्द्र)को गाउँपालिका कमिटि अध्यक्ष समेत रहनुभएका सांसद भण्डारीले गण्डकी प्रदेशको भौतिक पूर्वाधार विकास तथा यातायात व्यवस्था मन्त्रालय मार्फत बेनी–पाखापानी सडक कालोपत्र गर्ने तयारी भएको जानकारी गराउनुभएको हो ।

“चालुु आर्थिक वर्षमा रु. पाँच करोड बजेट बिनियोजन भएको बेनी–पाखापानी सडकका लागि बहुबर्षीय ठेक्का लगाउन रु. २५ करोडको स्रोत सुनिश्चितता भएको छ,” उहाँले भन्नुभयो “पूर्वाधार विकास कार्यालयले यसै वर्ष २५ करोडको ठेक्का लगाउने तयारी गरेको छ । थप बजेट ब्यवस्थापन गरेर पाखापानी सम्मकै सडक कालोपत्र गर्न पहल गरेका छौ ।”

सांसद भण्डारीले ठाडाखानीको घोप्टेखोलामा मोटरेबल पुुल बनाउन रु. पचास लाख र कोटगाउँ–रायखोर सडक निर्माणका लागि रु. तीस लाख बजेट बिनियोजन भएको जानकारी दिनुभयो ।कार्यक्रममा नेकपा माओवादी केन्द्रका गण्डकी प्रदेश सदस्य रिम बहादुुर कटुवालले चुुनावमा गरेको प्रतिवद्धता अनुसारनै माओवादीका जनप्रतिनिधिहरुले म्याग्दीको विकासका क्षेत्रमा अगुवाई गरेका बताउनुभयो ।

संविधानको रक्षा र कार्यान्वयनका साथै संघीयताको सवलीकरण गर्न माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्ड नेतृत्वको गठबन्धन सरकारले प्रयास गरिरहेको नेता कटुवालले बताउनुुभयो । नेकपा माओवादी केन्द्रको जनतासँग माओवादी रुपान्तरण अभियान लिएर सांसद भण्डारी र नेता कटुवाल पाखापानी औला पुग्नुभएको हो ।