यो शास्वत सत्य हो की जब महिलाको उमेर ढल्किँदै जान्छ, उनीबाट सन्तानको सम्भावना पनि घट्दै जान्छ । हालै सार्वजनिक भएको अध्ययनमा आफू ‘अझै पूर्ण आमा नभएको’ भन्दै हजारौं महिलाहरुले सन्तान जन्माउन ढिलाई गर्ने क्रम बढ्दो छ । ब्रिटिश प्रिगनेन्सी एडभाइजरी सर्भिसले तयार गरेको सो अध्ययन अनुसार दुई तिहाई महिलाहरुलाई करिअर बनाउनैपर्ने दबाब र पारिवारिक कारणले गर्भधारण गर्ने उपयुक्त साइत नै जुरेको छैन ।

बेलैमा सन्तान नजन्माएका तर रोजगारीमा संलग्न हुने महिलाहरुलाई ‘पार्ट टाइम मदर’ भनेर होच्याउने गरिएको केहीले महिलाले गुनासो गर्न थालेका छन् । आफूहरुले सासु–ससुरा, साथी र सहकर्मीहरुको आशालाई पूरा गर्न नसकेकोमा अधिकांश बिबाहित महिला चिन्तित देखिन्छन् ।

करिअर, अध्ययन, आदिका कारण धेरैजसो महिलाहरु ढिलो सन्तान जन्माउने गरिहिरहेकै बेला विज्ञहरुले महिला उर्वरत्व जोगाउने विषयमा केही टिप्स दिएका छन् ।

यौनजन्य रोगहरुबाट बच्नुहोस्
महिलाको उर्वरता सम्बन्धी एक तिहाई समस्या यौनजन्य समस्याबाट हुने गरेको छ । यौनजन्य संक्रमणपछि कुनै पनि ब्याक्टेरिया बाहिर नदेखिने गरी गुप्तांगभित्र लुकेको हुन्छ । समयमै उपचार गरिएन भने यसले महिलाको अन्डालाई अन्डासयबाट पाठेघरसम्म पुयाउने ट्युबलाई रोकिदिन्छ । तसर्थ, आफ्नो श्रीमान्सँग मात्र यौन सम्पर्क गर्दा पनि यौन जन्य रोग लाग्ने भएकोले महिलाले कुनै शंका लाग्नासाथ परीक्षण गर्नुपछ । नियमित परीक्षण गर्नुभयो भने तपार्इंको समस्या थप जटिल हुने न्यून सम्भावना हुन्छ ।

धुमपान छोडिदिनुहोस्
धुमपानकै कारण संसारमा १३ प्रतिशत महिला निःसन्तान र साबिक भन्दा १० वर्ष बुढा देखिएका छन् । किशोरी अवस्थामा चुरोट पिउदा सन्तान जन्माउने समयमा के नै असर पर्ला भन्ने भ्रम पनि हुन सक्छ । धुमपान नगर्नेको तुलनामा धुमपान गर्ने महिलामा ३० प्रतिशत बढी निःसन्तान हुने समस्या हुन्छ । गर्भवती बन्न नै उनीहरुलाई ३ वर्ष बढी समय लाग्छ । धुमपानले अन्डाशयको काममा नकारात्मक अशर प्रभाव पर्छ । धुमपानको अशरले महिला अन्डा निस्काशन गर्न बाधा पुु¥याउनुका साथै पाठेघरभित्र बच्चालाई सुरक्षित साथ राख्ने पत्र पातलो हुँदै जान्छ । त्यस्तै धुमपान गर्ने महिलाहरुको मासिक धर्म अन्यको तुलनामा तीन वर्षअघि नै बन्द हुन्छ ।

अकुपन्चरबारे सोच्नुहोस्
अकुपन्चरको शरिरमा नियन्त्रणात्मक प्रभाव हुन्छ र महिला उर्वरतालाई पनि संरक्षण गर्छ । यसले आइभीएफ गर्न, महिलाको अन्डासयबाट अन्डा निस्काशन हुने प्रक्रिया सहज गर्ने र मासिक धर्मका बेला हुने पिडा न्यून गर्ने विभिन्न अध्ययनले देखाएको छ । अकुपन्चरले मानिसलाई खुसी बनाउने दिमागको न्युरो केमिकल निस्काशन गर्न पनि सहयोग पुर्‍याउँछ ।

सन्तुलित खाना खानुहोस्
शरिरको फ्याटलाई सदैब सन्तुलित राख्नुहोस् । धेरै बढी पनि होइन, कम पनि होइन । बढी तौल र न्यून तौल दुबैले बाझोपनको समस्या ल्याउँछ । आफूलाई मन पर्ने व्यायाम गर्नुहोस र पोषणलाई पनि राम्रोसँग ध्यान दिनुहोस् । परिस्कृत वा परिमार्जित खाना र बढी चिनि सम्भव भएसम्म नखानुहोस् । खानलाई सकेसम्म प्राकृतिक अवस्थामै खानुहोस् । मोटा महिलाहरुको सेक्स हर्मन दबिने हुँदा उर्वरतामा समस्या आउन सक्छ । त्यस्तै न्यून फ्याट भएमा पनि अन्डकोशबाट अन्डा निस्काशन हुने प्रक्रियामा असर पर्छ । तपाईंको भोजनमा स्वस्थ र पोषणयुक्त खानेकुरा जस्तै माछा, पर्याप्त सागपात र गेडागुडी खानुहोस् । यदि मदिरा पिउने लत छ भने तत्कालै त्यागिदिनुहोस् । यसले बाँझोपन ल्याउनुका साथै पाठेघरमा समस्या ल्याउँछ ।

पारिवारिक ईतिहास बुझ्नुहोस्
तपार्इं¬को शरिर र मासिक धर्मको चक्रलाई राम्रोसँग बुझ्नुहोस् । नियमित मासिक धर्मको चक्र महिला उर्वरताको शारीरिक वास्तविकता हो । यही चक्रलाई बुझेर नै महिलाको सामान्य स्वास्थ अवस्था र उर्वरताबारे बुझ्न सकिन्छ । तपाईको पारिवारिक ईतिहास विशेष गरी आमाको गाइनोलोजी र मासिक धर्म बारे बुझ्नुहोस् । यदि तपाईको आमाको ४५ वर्षसम्म मासिक धर्म भएको थियो भने तपाईंको उर्वरता पनि त्यति समयसम्म हुने सम्भावना हुन्छ । यदि आमामा मिसक्यारियज भएको वा त्यस्तै अन्य समस्या भएको थियो भने तपाईंमा पनि हुन सक्छ । स्वास्थ्य खबरपत्रिकाबाट

सन्तानको मृत्यु, सम्बन्ध विच्छेद, नोकरीबाट निकालिनुजस्ता तनावपूर्ण घटनाबाट हुने नकारात्मक असरले मस्तिष्क बुढो बनाउन सक्छ। अमेरिकाको एउटा अनुसन्धानकर्ताको समूहले हालै यस्तो दाबी गरेको छ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले ५० वर्षका १३ सय जनाको स्मरणशक्ति र सोच्ने क्षमता जाँच गर्न एउटा परीक्षण गरेका थिए। अध्ययनमा मस्तिष्कमा पर्ने नकारात्मक असरको खतरामाथि ज्यादा ध्यान दिइएको थिएन। विशेषज्ञहरूले यस्तो खतराका कारण मानसिक सन्तुलनमा फरक आउनसक्ने बताएका छन्।

अनुसन्धानको प्रतिवेदन लन्डनमा आयोजित अल्जाइमर्स एसोसिएसनको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा प्रस्तुत गरिएको थियो।

अनुसन्धानमा तनावको जोखिमको सम्बन्धमा ठोकुवा गरेर केही भनिएको छैन। तर, तनावपूर्ण जीवनयापनले मस्तिष्कको काम प्रभावित हुने र मानिसको बिस्तारै बिस्तारै मानसिक सन्तुलन गुम्नसक्ने बताइएको छ।

क्षीण स्मरणशक्ति

सिद्धान्ततः तनावका कारण जलन (पोल्ने/दुख्ने) र सुन्निनेजस्ता समस्या बढ्छन्। यस्ता लक्षणबाट बिस्तारै मानसिक रोगको अवस्था पनि आउन सक्छ। यसबारे साउथह्याम्टन विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूले शोध गरिरहेका छन्।

विस्कन्सिन स्कुल अफ मेडिसिन युनिभर्सिटीले गरेको अनुसन्धानमा अफ्रिकी र अमेरिकीहरूलाई अन्य मानिसको तुलनामा तनावको जोखिम धेरै हुने पत्ता लागेको थियो। स्मरण परीक्षणमा उनीहरूको नतिजा निकै खराब थियो।

अरु अध्ययनले पनि जीवनको पूर्वाद्ध (सानो उमेर) मा लिइने तनाव र बस्ने कोठाको असरले पनि कतिपयलाई मानसिक असन्तुलतर्फ डोर्‍याउन सक्ने देखाएका छन्।

अल्जाइमर्स सोसाइटीका अनुसन्धान निर्देशक डा. डग ब्राउनले भने, ‘चिन्ता र तनावजस्ता स्थितिको बेग्लाबेग्लै परीक्षण गर्न कठिन छ। यी सबैले बिस्तारै बिस्तारै कडा मानसिक रोगको खतरा बढाउँछन्।’

करिब ८ लाख ५० हजार बेलायती मानसिक असन्तुलनको सिकार छन्। तीमध्ये अधिकांश व्यक्ति ६५ वर्षभन्दा माथिका छन्। करिब ४२ हजार व्यक्ति भने ६५ वर्षमुनिका छन्।

मानसिक असन्तलुनको खतरा न्यून पार्ने उपायः

१. सातामा कम्तिमा पनि पाँच दिन दैनिक आधा घन्टा शारीरिक काम वा व्यायाम गर्ने।

२. धूमपान नगर्ने, गरिरहेकाले त्याग्ने।

३. स्वस्थ र सन्तुलित भोजन गर्ने। भोजनमा माछा, फलफूल, हरिया सागसब्जी समावेश गर्ने। रातो मासु र चिनीको मात्रा घटाउने।

४. मदिरा सेवन गर्नेले सातामा १४ युनिट (बेलायतमा जारी मदिरापान सम्बन्धी नयाँ निर्देशिका अनुसार) भन्दा बढी नपिउने।

५. उच्च रक्तचाप, उच्च कोलेस्टेरोल र टाइप–टु मधुमेह ख्याल गर्ने।

६. मस्तिष्कघात, हृदयरोग र मधुमेहको जोखिमबाट जोगिन आफ्नो शारीरिक वजनको पनि ख्याल गर्ने।

७. मस्तिष्कलाई सक्रिय राख्ने, वर्ड सर्च, माइन्ड गेम खेल्ने र नयाँ कुरा सिक्ने।

८. आफूलाई सामाजिक रुपमा सक्रिय राख्ने अर्थात् एक्लिनबाट जोगिने।

(साभार बिबिसी)

नोटः १ युनिट अल्कोहल भन्नाले १० मिलिलिटर वा ८ ग्राम शुद्ध अल्कोहललाई जनाउँछ। सामान्यतया २५ मिलिलिटर ह्विस्की (अल्कोहल बाई भोल्युम–एबिभी ४० प्रतिशत) बराबर १ युनिट अल्कोहल हुन्छ। यसैगरी, १ पिन्ट बियर (एबिभी ५ प्रतिशतदेखि ६ प्रतिशत) को एक तिहाइ वा स्ट्यान्डर्ड आधा ग्लास (१७५ मिलिलिटर) रेड वाइन (एबिभी १२ प्रतिशत) बराबर पनि १ युनिट अल्कोहल हुन्छ।

यदि विश्वभरका सबै मानिस सधै‌ंका लागि शाकाहारी भए यसको प्रभाव जलवायु, वातावरण, हाम्रो स्वास्थ्य र अर्थतन्त्रमा कस्तो पर्ला?

१. सन् २०५० सम्म विश्वभरका मानिस शाकाहारी भए बर्सेनि कम्तिमा ७० लाख जीवको ज्यान जोगिनेछ। पशुपन्छीबाट उत्पादन हुने खानेकुरा खाँदै नखाने हो भने बर्सेनि कम्तिमा पनि ८० लाख मानिसको जीवन जोगिनेछ।

२. अक्सफोर्ड मार्टिन स्कुलको फ्युचर अफ फुड प्रोग्रामका अनुसन्धानकर्ता मार्को स्प्रिङ्म्यानका अनुसार खाद्य सामाग्रीबाट हुने ग्रिनहाउस ग्यास उत्सर्जन ६० प्रतिशत घट्नेछ। उत्सर्जनमा आउने यो कमी रातो मासु (रेड मिट)को उपभोग बन्द भएकाले हुनेछ। किनभने रातो मासु उत्पादन हुने पशुले मिथेन ग्यास उत्सर्जन गर्छन्।

३. तर, यसबाट विकासशील राष्ट्रका किसान भने अत्यधिक प्रभावित हुनेछन्। किनभने शुष्क र अर्धशुष्क भूभागमा पशुपालन गरिन्छ। अफ्रिकामा सहारा मरुभूमिको दक्षिणी छेउ सहेलल्यान्डका बासिन्दा पशुपालनमा निर्भर छन्। विश्व नै शाकाहारी भए त्यहाँका बासिन्दा अन्यत्र विस्थापित हुनुपर्नेछ। यसो भए उनीहरूको सांस्कृतिक पहिचान संकटमा पर्नेछ।

४. पशुचरनबारे फेरि एकपल्ट विचार गर्नुपर्ने हुन्छ। जलवायु परिवर्तनको असर घट्नेछ, वनजंगलमा यसको प्रभाव पनि कम हुनेछ र सन्तुलन कायम हुनेछ। किनभने शाकाहारी जनावर जोगाउन मांसाहारी जनावर मार्ने काम रोकिनेछ। लोपोन्मुख जैविक विविधता जोगिनेछ।

५. पशुपालन र योसँग जोडिएको उद्योगमा संलग्नहरूले नयाँ काम खोज्नुपर्नेछ। उनीहरू खेतिपाती, बायोऊर्जा र निजी वनतर्फ लाग्न सक्नेछन्। उनीहरू कुनै अर्को नोकरी वा पेसामा जान नसके बेरोजगारको संख्यामा ठूलो वृद्धि हुनेछ। यसले समाजमा द्वन्द्व निम्तिनसक्छ।

६. जैविक विविधतामा पनि केही मात्रामा खराब प्रभाव पर्नेछ। भेडा चराइले शताब्दियौंदेखि भूबनोटको स्वरुप/आकार दिन सघाएको छ। त्यसमाथि पशुपालन गर्न चाहनेले कर तिर्नुपर्ने हुनसक्छ।

७. विश्व नै शाकाहारी भए विभिन्न उत्सव र परम्पराहरू पनि प्रभावित हुनेछन्। किनभने विश्वका अधिकांश मानिसले मनाउने उत्सव÷पर्वमा मासु प्रयोग गरिन्छ। कतिपय समुदायमा त विवाह र उत्सवमा मासु वा मासुका लागि पालिने पशु उपहार दिने प्रचलन छ। क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयका बेन फिलोङका अनुसार यसैकारण विश्वलाई शाकाहारीमा परिणत गर्ने प्रयास सफल हुँदैनन्।

८. मासुको खपत नहुँदा मुटुसम्बन्धी रोग, मधुमेह, मस्तिष्कघात र विशेषखालका क्यान्सरबाट पीडित हुने सम्भावना न्यून हुन्छ। यसो भए औषधिउपचारमा खर्च हुने विश्वभर जिडिपीको २–३ प्रतिशत रकम पनि जोगिनेछ।
तर, हामीले पोषणका केही वैकल्पिक खानेकुराले मासुलाई विस्थापन गर्नुपर्छ। अहिले विश्वभर करिब दुई अर्ब मानिस कुपोषणग्रस्त भएको अनुमान गरिन्छ। खाद्यान्नको तुलनामा मासु र यसबाट उत्पादित खानेकुराबाट धेरै पोषण प्राप्त हुन्छ। स्वास्थ्य खबरपत्रिकाबाट

यदि तपाइँ आफ्नो मुटु स्वस्थ राख्न चाहनुहुन्छ भने बिहान नास्ता खान नभुल्नुहोस् । विहान खाजा नखाने मानिसको मुटु अस्वस्थ हुने खतरा बढि हुने एक अध्ययनले देखाएको छ ।

अमेरिकी शोधकर्ताहरुले २७ हजार मानिसमा गरेको शोधबाट यस्तो निष्कर्ष निकालेका हुन् । हार्वर्ड विश्वविद्यालयको स्कुल अफ पब्लिक हेल्थका शोधकर्ताहरुको यो शोध सम्बन्धि समाचार सर्कुलेशन नामक जर्नलमा छापिएको छ । शोधकर्ताहरुको निष्कर्ष छ एक पटक खाना नखानु भनेको मस्तिष्कमा अतिरिक्त बोझ थप्नु हो ।
यसअघि ब्रिटिस हार्ट फाउण्डेसनले समेत बिहानको खाजाले मानिसहरुलाई दिउसोको लन्च अघि गुलियो खानेकुरा खानबाट रोक्ने र त्यसको सकारात्मक प्रभाव मुटुमा पर्ने बताएको थियो ।
शोधका क्रममा ४५ देखि ८२ वर्ष उमेरका पुरुषमा १६ वर्षसम्म अध्ययन गरियो । जसका क्रममा डेढ हजार जना भन्दा बढि मानिसलाई हृदयाघात भयो वा मुटुले पूरै काम गर्न छाड्यो ।

खाजा नखानेलाई २७ प्रतिशत बढि खतरा
अध्ययनले के देखायो भने जो मानिसले बिहान खाजा खाँदैनथे उनीहरुमा बिहानको खाजा खाने मान्छेमा भन्दा २७ प्रतिशत बढि मुटुरोग देखियो । शोधकर्ताहरुले जिवनशैली सँग जोडिएका अन्य कुरा जस्तै धूमपान तथा व्यायाम लगायतका विषयलाई पनि मध्यनजर गरेका थिए ।
शोधकर्ता डाक्टर लिया काहिलका अनुसार बिहान उठेको एक घण्टाभित्र केही न केही खाजा खानैपर्छ ।
खाने विषय स्वास्थ्यका लागि निकै महत्वपूर्ण रहेको र खानका लागि सधै दिउसो सम्म पर्खिँदा स्वास्थ्य विस्तारै कमजोर हुँदै जाने उनको भनाइ छ । यसबाट अन्ततः उच्च रक्तचाप, मोटोपन तथा मधुमेह जस्ता रोगको खतरा बढ्छ र मुटुमा दीर्घकालीन असर पूराउँछ ।
ब्रिटिस हार्ट फाउण्डेसनका पोषण विज्ञ भिक्टोरिया टेलका अनुसार यो शोध केवल ४५ वर्ष भन्दा माथिका पुरुषमा भएको हुँदा यसको निष्कर्षलाई अझै विश्वसनीय बनाउनका लागि अन्य उमेर समूहका मानिसमा पनि यसको अध्ययन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
बिहानको खाजाले पोषणमा विविधता ल्याउनुका साथै दिउसो स्न्याक्स तथा गुलियो लगायतका खानेकुरा खाने दरमा कमी ल्याउने हुनाले मुटु स्वस्थ राख्न सघाउ पुग्छ । यसबाट बढि भोजन गर्ने दरमा पनि कमी हुन गई मोटोपन लगायतका समस्या समेत कम हुन्छन् । बिहानको भोजनमा अन्न, गेडागुडी, फलफूल लगायतका हल्का भोजन गर्नु स्वास्थ्यका लागि निकै फाइदाजनक हुने छ ।

केरा
केरामा पोटासियम र कार्बोहाइड्रेट प्रचुर मात्रामा पाइन्छन् । केरा खानाले शरीरमा सेरोटोनिन नाम गरेको न्युरोट्रान्समिटर बढी उत्सर्जन हुन्छ, जसले तनाव कम गरी मानिसलाई शान्त राख्न मद्दत गर्छ । तनाव छ भने दिनमा दुइटा केरा खाने गर्नुस् ।

स्याउ
स्याउमा फोस्फोरस र आइरन प्रशस्त मात्रामा पाइन्छन्, जसले तनाव कम गर्न मद्दत गर्छन् । तनाव उत्पन्न भएको बेला खुम्चिएका कोषिकालाई यसले पूर्वअवस्थामा ल्याउन मद्दत गर्छ, जसले गर्दा तनावको असर कम हुँदै जान्छ । खासगरी तनावपूर्ण अवस्थाबाट गुज्रिएको बेला प्रतिदिन एउटा स्याउ खानु उपयुक्त हुन्छ ।

अमला
तनावका असर कम गर्न उपयोगी अर्को फल हो, अमला । अमलामा भिटामिन सी पाइन्छ, जसले तनाव उत्पन्न भएका कारण रगतमा आएको रासायनिक परिर्वतनलाई पूर्ववत अवस्थामा पु¥याउन मद्दत गर्छ । त्यही भएर तनावपूर्ण दिनहरूमा प्रतिदिन दुइटा अमला खाने गर्नु राम्रो हुन्छ ।

जौ
जौमा घुलनशील फाइबरको मात्रा उच्च हुन्छ, जसले तनावका कारण कोलेस्टरोलको मात्रामा हुनसक्ने वृद्धि र मुटुसम्बन्धी रोगलाई रोक्न मद्दत गर्छ । तनावपूर्ण दिनमा जौको पिठोबाट बनेका खानेकुरा खानु राम्रो हुन्छ ।

कुरिलो
तनाव उत्पन्न भएको बेला शरीरलाई शान्त र पूर्ववत अवस्थामा ल्याउन भिटामिन बीको आवश्यकता पर्छ । त्यही भएर तनाव उत्पन्न भएको बेला कुरिलोको तरकारी, झोल अथवा अचार खानु लाभदायक हुन्छ ।

ब्रोकाउली
ब्रोकाउलीमा फोलिक एसिड पाइन्छ, जसले तनाव कम गर्छ मद्दत गर्छ । तनावपूर्ण अवस्थामा खानासँग ब्रोकाउली खानु उपयुक्त हुन्छ ।

दूध
दूधमा ट्राइप्टोफान नामक तŒव हुन्छ, जुन खाएपछि दिमागलाई फ्रेस र कुल बनाउने सेरोटोनिन नामक तŒवमा परिवर्तन हुन्छ । साथै, दूधमा पाइने क्याल्सियम, म्याग्नेसियम र पोटासियमले तनावको घडीमा रक्तचाप बढ्नबाट पनि जोगाउँछ ।

चिसो पानी
तनाव उत्पन्न भएको बेला चिसो पानी पिउनु पनि लाभदायक हुन्छ । चिसो पानी पिएर खुला ठाउँमा डुल्न गयो भने रगतमा इन्डोर्फिन नामक तŒव उत्सर्जन हुन्छ, जसले दिमागलाई तनावमुक्त गराउँछ ।

नेपाली हिन्दु धर्मालम्बी महिलाहरुको महान् पर्व तीज नजिकएको छ । तीजको अघिल्लो दिन दर खाने प्रचलन रहेको छ । व्रत बस्नु अघिल्लो दिन अत्यधिक चिल्लो पिरो युक्त खानेकुराको प्रयोगले स्वास्थ्यमा निकै असर पु¥याउने गर्दछ ।

बिशेषज्ञहरुका अनुसार तीजको दरको नाममा अत्यधिक पिरो चिल्लो खानेकुरा खाँदा माहिलाको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पु¥याउँछ । तीजको दरका लागि बनाइने खानामा चिल्लो र कार्वोहाड्रेडजन्यसँगै अत्यधिक प्रोटिन हुन्छ जसले क्यालोरी बढाउने गर्दछ । हिजो आज दरका नाममा महिना दिनसम्म खाने प्रचलन झैं बन्न थालेको छ ।

रमझमको नाममा एक दिन खाए के होला भन्दै दीर्घरोगबाट ग्रस्त महिला समेत त्यस्तो खाना खान तम्सिएका पाइन्छन् । स्वस्थ्य व्यक्तिलाई समेत यस्ता खानाले असर गर्ने हुँदा दीर्घ रोगी त झनै प्रभावित हुन्छन् ।

व्यायाम नगर्ने तर अत्याधिक प्रोट्रिनयुक्त खानाले महिलामा मोटोपनको सिकार र कब्जियतको समस्या हुनेगर्दछ । तीजका नाममा खाइने महिना दिनदेखिको दरले महिला मधुमेह, मिर्गौला, थाइरोइड, उच्च रक्तचाप, क्यान्सर, कलेजो लगायतको रोगको सिकार हुन थालेका छन् ।

उडुस जस्ता विषालु कीराको बारेमा सोच्दा मात्र पनि कतिपयलाई राति निद्रा नै पर्दैन । उडुसको टोकाइबाट शरीर चिलाउने, सुन्निने तथा एलर्जी हुने गर्छ । उडुस सानो र छिट्टै लुक्ने परजीवी भएकाले यसलाई खोजेर निर्मूल पार्न एकदमै कठिन हुन्छ ।

एउटा माउ उडुसले आफ्नो जीवन कालभर ५ सय अण्डा पार्छ । ती अण्डाबाट निस्कने बच्चाले पछि फेरि अण्डा निष्कासन गर्छ । यसरी प्रत्येक पिढीमा तिनको सङ्ख्या बढ्दै जान्छ र यिनीहरू झुण्ड हुँदै पूरै घरभरि फैलन्छन् । त्यसैले, तिनको रोकथाममा जति ढिलाइ गर्‍यो, त्यति नै प्रकोप बढ्छ र नियन्त्रण गर्न पनि कठिन हुन्छ । उडुसलाई निर्मुल पार्न यसकारणले पनि कठिन छ कि, यिनीहरू नखाएर पनि लामो समयसम्म बाँच्न सक्छन् ।

उडुस नियन्त्रणमा सघाउने केही घरेलु विधिहरु:

पुदिना रस :
उडुसले पुदिनाको गन्ध सहन सक्दैन । त्यसैले, पुदानाका केही पात आफ्नो ओछ्यानको नजिक राख्नुहोस् । यदि तपाईंको घरमा साना बच्चा छन् भने उनीहरू सुत्ने ठाउँमा पनि पुदिनाका पात राखिदिनुहोस् । सुत्ने बेला तपाईं पुदिनाका पात पिसेर आफ्नो शरीरमा दल्न पनि सक्नुहुन्छ । यसो गर्दा उडुसको टोकाइबाट बच्न सकिन्छ ।

रातो खुर्सानी: 
रातो खुसार्नीको गन्धले पनि उडुसहरू छिटो भाग्छन् । तपाईंले रातो खुर्सानीको धूलो बनाएर उडुस भएको ठाउँमा स्प्रे पनि गर्न सक्नुहुन्छ । यसो गर्नाले उडुस निष्क्रिय हुने गर्छन् ।

लेवेण्डर: 
उडुसले लेवेडरको गन्ध सहन गर्न सक्दैन । त्यसैले, तपाईं लेवेण्डरको पात उडुस भएको कपडामा दल्न सक्नुहुन्छ । लेवेडरको पर्फ्युम स्प्रे गर्नाले पनि तिनको प्रकोपबाट बच्न सकिन्छ ।

रोजमेरी :
उडुस रोजमेरीको गन्धले पनि भाग्छ । तिनको नियन्त्रणका लागि तपाईं रोजमेरीको स्प्रे बनाएर पनि सम्भाव्य ठाउँहरूमा छर्कन सक्नुहुन्छ । राति यो विधिको प्रयोग गरी ढुक्कसँग निदाउनुहोस् ।

नीलगिरी : 
नीलगिरीमा औषधीय गुण हुनुका साथै उडुस मार्ने क्षमता पनि हुन्छ । तपाईं यसको केही थोपा उडुस भएको ठाउँमा छर्कन सक्नुहुन्छ । साथै, नीलगिरीको तेल, रोजमेरी तथा लेवेण्डरको स्प्रे बनाई छर्किएर पनि उडुसबाट छुटकारा पाउन सकिन्छ ।

बिनका पात : 
बिनका पात पहिलेदेखि नै उडुस मार्न प्रयोग हुँदै आएको पाइन्छ । तर, हामीलाई यसको चमत्कारी गुणहरूबारे भने कमै मात्र थाहा छ । हालै गरिएको एक अध्ययनले बिनका पातले उडुस मार्ने प्रमाणित गरेको छ । तपाईं पनि तिनका पात तथा रसको प्रयोग गरी उडुस निर्मूल पार्न सक्नुहुन्छ ।

टी ट्री स्प्रे : 
टी ट्रीको तेल एण्टी माइक्रोबियलको रूपमा परिचित छ । उडुसबाट छुटकारा पाउन पनि यो उत्तिकै उपयोगी छ । यसको प्रयोगका लागि टी ट्रीको तेलको एउटा ठूलो सिसी खरीद गर्नुहोस् । यसमा अलिकति पानी मिसाएर केही पातलो बनाउनुहोस् । अब यसलाई स्प्रे बोतलमा भरेर भित्ता, पलङ, दराज, फर्निचर, डसना, कपडालगायत सामग्रीमा छर्कनुहोस् । यसलाई एक हप्ता लगातार छर्कनाले तपाईं सधैंभरका लागि उडुसबाट छुटकारा पाउन सक्नुहुनेछ ।

नीमको तेल :
नीमको तेल उत्तर भारतमा पाइने नीमबाट निकालिन्छ । यसमा धेरै एण्टी माइक्रोबियल गुण हुन्छन् । कीराहरू टाढा राख्न यसको प्रयोग गरिन्छ । नीमको तेल औषधि पसलमा पाइन्छ । यसको प्रयोग उडुस भएको ठाउँ तथा घरको सबै भागमा छर्केर गर्न सकिन्छ । साथै, साबुनमा यसलाई मिसाएर कपडा धुने गर्नाले यसको गन्धले उडुस टाढा भाग्छ ।

थाइम अजवाइनको फूल :
थाइम इटलीको एक लोकप्रिय बुटी हो, जसको प्रयोग खानामा स्वाद बढाउन गरिन्छ । थाइमले उडुसलाई सीधा असर त गर्दैन, तर यसको गन्ध उडुसले सहन गर्न सक्दैन । यसको गन्धले उडुसहरू लुकेको ठाउँबाट निस्कन्छन् । थाइमका पात जालीदार ब्यागमा राखेर उडुस भएको ठाउँमा राखिदिनुहोस् । हरेक ३ दिनमा ब्यागका पात निकालेर ताजा पात राख्नुहोस् । यसो गर्नाले तपाईं उडुसको तनावबाट मुक्त हुन सक्नुहुन्छ ।

स्वीट फ्लेग : 
स्वीट फ्लेगलाई कलामस पनि भनिन्छ । यसको प्रयोग रसायनमा आधारित कीटनाशक बनाउन गरिन्छ । यसमा एण्टी माइक्रोबियल गुण हुन्छ, जसको कारणले उडुसजस्ता परजीवी भगाउँछ । यसबाट बनेको हर्बल कीटनाशक तपाईं किचेन गार्डेनसम्बन्धी पसलमा पाउन सक्नुहुन्छ । स्वीट फ्लेगको पाउडर ल्याएर त्यसको प्याकेटमा लेखिएको निर्देशनअनुसार त्यसको घोल बनाउनुहोस् । त्यस घोललाई आफ्नो घरको कुनाकुना ९उडुस भएको ठाउँमा छर्कनुहोस् । उडुस भगाउन यो विधि पनि निकै प्रभावकारी मानिएको छ ।