सामान्य भन्दा बढी रक्तचापको अवस्थालाई  रक्तचाप उच्च हुनु भनिन्छ मुटु तथा रक्तनलिहरुमा  रगतले दिने दबाबका कारण यो समस्या देखा पर्छ  । रक्तचाप विभिन्न कारणले गर्दा सामान्य भन्दा बढि हुनसक्छ । मोटोपना, मुटुको रोग, उच्च कोलेस्ट्रोल, तनाव आदि कारणले गर्दा रक्तचाप उच्च हुन्छ । रक्तचाप उच्च हुनु स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ । तर नियमित व्यायाम गर्ने र चिल्लो पदार्थ तथा सोडियम लवणको सेवन कम गर्ने हो भने रक्तचापलाई नियन्त्रणमा राख्न सकिन्छ । उच्च रक्तचापको समस्या भएकाहरुले खान नहुने खानेकुराहरु यी हुन् :

१. अचार : अचार चाहे जे को होस्, उच्च रक्तचाप भएकाहरुले नखाँदा बेस हुन्छ । अचारमा क्यालोरी कम हुने भएपनि सोडियम लवण उच्च हुन्छ ।

२. पापड : पापडमा पनि क्यालोरी कम हुने तर सोडियम लवण उच्च हुन्छ ।

३. अल्कोहल : मदिरा सेवन उच्च रक्तचाप भएकाहरुका लागि निकै घातक सावित हुनसक्छ । अल्कोहलले रक्तचाप झनै बढाउँछ । यसले रक्तनलीको भित्तामा क्षति पूराउँछ र जोखिम झनै बढाउँछ ।

४. चिल्लो तथा बोसोयुक्त खानेकुराहरुको बढि सेवन गर्नु हुँदैन । तारेको तथा झानेको खानेकुरा, बोसोयुक्त मासु तथा रातो मासुका साथै दुध, दही, घिउको बढि सेवन पनि हानिकारक हुन्छ । पानी नहालेको एक कप दुधमा ८ ग्राम चिल्लो हुन्छ । ८ ग्राममध्ये ५ ग्राम त संतृप्त फ्याट हो जुन सरीरका लागि हानिकारक हुन्छ । त्यसकारण फ्याट निकालेको दुध पिउनु राम्रो हुन्छ ।

५. डुनोट : डुनोट खाँदा मिठो होला तर उच्च रक्तचापका रोगीहरुले डुनोट खानु राम्रो हुँदैन । यसमा क्यालोरी तथा चिल्लोको मात्रा पनि उच्च हुन्छ ।

६. चाउचाउ तथा अन्य फास्टफुड : तयारी चाउचाउ निकै सजिलो तथा स्वादिलो खाजा हो । तर उच्च रक्तचाप भएकाहरुका लागि यो खानै नहुने चिज हो । एक कप चाउचाउको सुपमा ८८० मिलिग्रामसम्म सोडियम हुन्छ । चाउचाउसँगै धेरै नुन तथा चिल्लो भएका अरु फास्टफुडहरुले पनि रक्तचाप बढाउने गर्दछन् । नुनमा पाइने सोडियमको मात्रा धेरै भयो भने मुटु तथा रक्तनलीमै क्षति पूराउने र रक्तचाप उल्लेखनीय रुपमा बढ्ने जोखिम हुन्छ ।

७. चिनी : चिनी तथा चिनीयुक्त खानेकुराहरुको अधिक सेवन पनि उच्च रक्तचापको अवस्थामा हानिकारक हुन्छ । यसले मोटोपना बढाउने हुनाले स्वतःः रक्तचाप पनि बढाउँछ ।

८. कफी : कफीमा हुने क्याफाइन तत्वले रक्तचाप बढाउँछ । त्यसैले रक्तचाप उच्च हुने मानिसले कफीको बढि सेवन गर्नु हुँदैन । एजेन्सीको सहयोगमा

‘भ्रूण’ भनेको मान्छे लगायत स्तनधारी प्राणीको प्रारम्भिक अवस्था हो। मानव जातिमा भ्रूणले तीन महिना पार गरेपछि गर्भावस्थाको रूप लिन्छ। र, सामान्यतया ९ महिनापछि त्यही भ्रूण बच्चाको रूपमा जन्मिन्छ।अमेरिकामा भने एउटा भ्रूणले २५ वर्षपछि बल्ल बच्चीका रूपमा जन्म लिएको छ।

सन् १९९२ अक्टोबरमा विकसित भ्रूणबाट डेढ महिनाअघि एक बच्चीको जन्म भएको हो। त्यो बच्चीको नाउँ हो, एम्मा ह्रेन गिब्सन।उक्त भ्रूण २५ वर्ष ‘फ्रिज’ गरेर राखिएको थियो। टेनेसी विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताका अनुसार इतिहासमै यो सबभन्दा लामो समय फ्रिजमा राखिएको भ्रूण हो, जसले बच्चाको स्वरूप पाएको छ।

एम्मालाई जन्म दिने आमाको नाम टिना गिब्सन हो। उमेर हेर्ने हो भने टिना एम्माभन्दा एक वर्ष मात्र जेठी छिन्। ‘हामी सँगै जन्मिएका भए साथी हुने थियौं,’ २६ वर्षे टिनाले भनेकी छन्।

टिनाका श्रीमान बेन्जामिनबाट बच्चा नहुने भएपछि उनीहरूले फ्रिज गरिएको भ्रूण अपनाएका थिए। यो भ्रूण पुरुषको वीर्य र महिलाको डिम्ब संकलन गर्ने प्रयोगशालाबाट लिइएको हो। २५ वर्षसम्म यसलाई कसैले अपनाएका थिएनन्।

‘मलाई कुनै हालतमा बच्चा चाहिएको थियो,’ टिनाले भनेकी छन्, ‘रेकर्ड राख्छु भन्ने त मतलबै थिएन।’

‘एम्मा यतिका वर्ष फ्रिज भएर बसेकी भए पनि साह्रै राम्री छन्। स्वस्थ पनि,’ ३३ वर्षीय बेन्जामिनले भनेका छन्।

एम्माको तौल २ किलो ९ सय ग्राम छ भने २० इन्च अग्ली छिन्।

‘एम्मा हामीलाई ईश्वरले दिएका वरदान हुन्। हामी एकदमै खुसी छौं। भलै उनले हाम्रो जिन र डिनएनए नबोक्लिन्, उनीसँग हाम्रो अथाह प्रेम छ। उनी हाम्री छोरी हुन्,’ टिना र बेन्जामिनले भनेका छन्।

गत वर्ष मार्चमा ‘नेसनल इम्ब्रो डोनेसन सेन्टर’ ले टिनाको गर्भाशयमा यो भ्रूण प्रत्यारोपण गरेको थियो। लामो समय फ्रिज गरेर राखिएकाले यसलाई डाक्टरहरूले ‘हिउँ बच्चा’ नाम दिएका थिए।

वर्षौंदेखि फ्रिज गरेर राखिएका तीन सयभन्दा बढी भ्रूणबाट गिब्सन दम्पतीले एउटा छानेका थिए।

अचेल फ्रिज गरिएका भ्रूणबाट बच्चा जन्माउनु सामान्य भइसकेको छ। प्राकृतिक गर्भाधान नभई भ्रूण प्रत्यारोपण गरेर बच्चा जन्माउने विधिलाई ‘इन भिट्रो फर्टिलाइजेसन (आइभिएफ)’ भनिन्छ। ‘आइभिएफ’ विधिबाट सबभन्दा पहिले सन् १९७८ मा लुइस ब्राउनको जन्म भएको थियो।

धेरै देशमा यस्तो प्रक्रियाको आलोचना भए पनि विज्ञहरू भ्रूणबाट जन्मने बच्चामा कुनै समस्या नहुने बताउँछन्।

अमेरिकी अखबार न्यूयोर्क टाइम्सले सन् १९७४ मै विज्ञहरूको भनाइ उद्धृत गर्दै लेखेको थियो– ‘भविष्यमा प्रविधि विकाससँगै यसरी जन्मिने बच्चामा वंशाणुगत रोग नहुने, लिंग र आँखाको रङ छान्न सकिने, मानसिक क्षमता बढाउन सकिने ग्यारेन्टी हुनेछ।’

आइभिएफ विधिमा पहिले नयाँ भ्रूण सोझै गर्भाशयमा प्रत्यारोपण गरिन्थ्यो। फ्रिजमा राख्ने र निकालेर बच्चाको स्वरूप दिने विधि विकास गर्न भने चिकित्सकहरूलाई ६ वर्षभन्दा बढी लाग्यो।

फ्रिज गरिएको भ्रूणबाट पहिलो बच्चा सन् १९८४ मा अस्ट्रेलियामा जन्मिएको थियो। दुई महिना फ्रिजमा राखिएको भ्रूणबाट जन्मिएका बच्चा जो लेल्यान्ड हुन्। लेल्यान्डको जन्मपछि अमेरिका, बेलायत, इजरायल, नेदरल्यान्ड्स र पश्चिमी जर्मनीमा यसको व्यापक प्रयोग भयो। दुई वर्षमै दुई दर्जनभन्दा बढी बच्चा जन्मे।

यो विधिले बच्चा जन्माउने समय केही हदसम्म भए पनि नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्यो। त्यसअघि भ्रूण तत्काल राख्नु वा फाल्नुको विकल्प थिएन। भ्रूण जोगाएर राखिरहन सकिने यो विधिले जुम्ल्याहा वा तिम्ल्याहाको सम्भावना कम गर्ने चिकित्सकको भनाइ छ। कुनै महिला शारीरिक र मानसिक रूपमा तयार भएपछि मात्र भ्रूण प्रत्यारोपण गरिन्छ।

यसलाई धेरैले ‘बच्चा डिजाइन’ गर्ने विधि पनि मानेका छन्। संसारभर लाखौं भ्रूण फ्रिज गरेर राखिएका छन्। तिनलाई तरल नाइट्रोजनको स–साना ट्यांकीमा राखिन्छ। कतिपय दम्पतीले पछि पाउने भनेर आफ्नै वीर्य र डिम्बको भ्रूण राख्ने गर्छन्। त्यस्ता दम्पतीको मृत्यु भए पनि भ्रूण सकुशल रहन्छ। भ्रूण कति समय रहन सक्छ भन्ने पनि कसैलाई यकिन हुँदैन।

सबभन्दा पुरानो भ्रूणबाट जन्मिने बच्चाको रेकर्ड एम्माभन्दा अघि न्यूयोर्कको एक बालकको थियो। त्यो भ्रूण २० वर्ष फ्रिज गरिएको थियो। त्यस्तै, न्यूयोर्ककी एक महिलाले १९ वर्ष फ्रिज गरिएको भ्रूणलाई जन्म दिएकी थिइन्।

प्रजनन् विज्ञ ब्यारी बेरले ‘साइन्टिफिक अमेरिकन’ लाई दिएको अन्तर्वार्तामा सैद्धान्तिक हिसाबले फ्रिज गरिएका भ्रूण सयदेखि दुई सय वर्ष रहन सक्ने बताएका थिए।

पछिल्ला २५ वर्षमा फ्रिज गरिएका भ्रूणबाट बच्चा जन्माउने विधिमा निकै बदलाव आइसकेको छ। प्रविधि विकाससँगै वैज्ञानिक र चिकित्सकले यसमा अझै सुधारको आशा गरेका छन्।setopati.com

शंकास्पद मृत्युवरण गरेका प्राय सबैको पोष्टमार्टम गर्नुपर्ने प्रावधान छ । पोष्ट अर्थात पछाडी, मार्टमको अर्थ मृत्युको कारण पत्ता लगाउने । के कारणले मृत्यु भएको हो भनेर पत्ता लगाउन पोष्टमार्टम गर्ने गरिन्छ । तर, कसरी होला पोष्टमार्टम ?

सबैको मनमा यो प्रश्न उब्जिन सक्छ । तपाईको जिज्ञासा मेट्न सहकर्मी रिया भण्डारीले त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगञ्जका फरेन्सिक विभाग प्रमुख प्राध्यापक डा. प्रमोद श्रेष्ठसँग उत्तर खोज्ने प्रयास गरेका छन् । उहासँगको कुराकानीमा आधारित पोष्टमार्टमबारे जानकारी प्रस्तुत छ:

के हो पोष्टमार्टम ?

फरेन्सिक विशेषज्ञता हासिल गरेका चिकित्सकले पोष्टमार्टम गर्छन् । पोष्टमार्टम गर्ने चिकित्सकले एमबीबीएस अध्ययन सकेपछि थप तीन वर्ष फरेन्सिक मेडिसिनमा अध्ययन गरेर विशेषज्ञता हासिल गर्छन् ।

र, पोष्टमार्टम गर्ने अनुमति पाउँछन् । फरेन्सिकमा विशेषज्ञता हासिल गरेका चिकित्सकले आवश्यकता अनुसार मृत शरीरको शिरदेखि पैतालासम्म चिरफार गर्दै शरीरका सबै अङ्ग परिक्षण गरेर रिपोर्ट लेख्छन् ।

त्यही रिपोर्टलाई पोष्टमार्टम रिपोर्ट भन्ने गरिन्छ । फरेन्सिक चिकित्सा शास्त्रको उदेश्य अदालती कामकारबाहीमा सहयोग पुर्याउने हो । कसैको मृत्युको विषय अदालतसम्म पुगे त्यसको महत्वपूर्ण प्रमारणको रुपमा पोष्टमार्टम रिपोर्टलाई लिने गरिन्छ ।

कसरी गरिन्छ पोस्टमार्टम ?

पोस्टमार्टम गर्न फरेन्सिक विशेषज्ञले सबैभन्दा पहिले शवको निरिक्षण गर्छन् । चोट लागेको छ भने चोटको गहिराई र लम्बाई नाप्छन् । पोस्टमार्टम गर्दा टाउकोको हड्डी झिकेर मस्तिकको जाँच गरिन्छ ।

त्यसपछि मुखदेखि कम्मरसम्म चिरेर भित्रको सबै अंगको जाँच गरिन्छ । सबै अङ्गको प्याथोलोजी जाँचका लागि एक एक–एक टुक्रा नमुना संकलन गरिन्छ । प्याथोलोजीको रिपोर्ट आएपछि यही अनुसार फरेन्सिक विशेषज्ञले पोष्टमार्टम रिपोर्ट तयार पार्छन । त्यो रिपोर्ट प्रहरीसम्म पुग्छ र मृत्युको कारण अदालत वा सम्बन्धित व्यक्तिले पाउँछन् ।

तपाइंको छाला धेरैजसो सुख्खा तथा फिक्का देखिने गर्दछ । मरेको छालाको कारणले गर्दा यसो भएको हो छालालाई चम्किलो तथा नरम बनाउनको लागि तपाइंले प्राकृतिक घरेलु उपायलाई अपनाउन सक्नुहुन्छ । यो बिधि धेरै नै सजिलो हुनुका साथै प्रभावकारी छ ।

सामाग्रीहरु
१० कागती
२० थोरै नुन
३० चामलको पिठो
४० मह

बनाउने बिधि
पहिलो चरण – सबैभन्दा पहिला कागती लाइ दुई भागमा काट्नुहोस् । त्यसपछि आधि भाग कागतीमा थोरै नुन हाल्नुहोस् । यसलाई अनुहारमा केहि बेरसम्म दल्नुभई सफा पानीले मुख धुनुहोस ।

दोस्रो चरण – यसपछि चामलको पिठोमा मह र अर्को बाँकी रहेको आधि भाग कागतीको रसलाई राखेर राम्ररी मिसाउनुहोस् । यदि आवश्यक भएमा यसमा थोरै पानीलाई पनि हाल्न सक्नुहुन्छ ।

यस फेसपेकलाई पुरै अनुहारमा दल्नुहोस । र १५ मिनेट त्यसै छोड्नुहोस् । त्यसपछि सफा पानीले मुख धुनुहोस । र अनुहारलाई सुक्खा हुन दिनुहोस । अनुहार पुरै रुपमा सुक्खा भैसकेपछि मइस्चराइजरलाई लगाउनुहोस् । यसको परिणामस्वरूप तपाइंको अनुहार पहिलेभन्दा निकै आकर्षक देखिनेछ ।

अनिद्राका लागि विश्राम निकै ठूलो औषधि बन्न सक्छ । विश्रामको अभ्यासले गाढा निद्राका लागि मद्दत गर्नुका साथै शारीरिक र मानसिक रूपमा स्वस्थ रहन पनि मद्दत गर्छ ।यस्तो अभ्यास गर्दा मधुरो संगीत बजाएर ओछ्यानमा उत्तानो परेर सुत्नुपर्छ । जसलाई योगको भाषामा शवासन पनि भनिन्छ ।

त्यस्तै, हल्का आँखा चिम्लेर ५–१० पटक गहिरो, लामो श्वास तान्दै छोड्दै गर्नुपर्छ । त्यसपछि आफ्नो चेतनालाई खुट्टाको मांसपेशीतर्फ लानुपर्छ र मनभित्रबाट मांसपेशीलाई खुकुलो छोडेको अनुभव गर्नुपर्छ । मांसपेशी खुकुलो पार्दै लैजाँदा तनाव हटेर आनन्दको महसुस गर्न सकिन्छ ।

यसरी बिस्तारै अन्य अंगमा आफ्नो चेतनालाई लाने र सम्बन्धित मांसपेशी खुकुलो भएको अनुभूति गर्नुपर्छ । यसरी पाउदेखि शिरसम्म चेतना पुर्‍याउन आवश्यक छ । विश्रामको अभ्यास गर्दा निद्रा पनि लाग्न सक्छ, जसलाई राम्रो मानिन्छ ।

के हो अनिद्रा ?

अनिद्रा शारीरिक तथा मानसिक रोगको लक्षण हो । कुनै–कुनै अवस्थामा निश्चित रोगविनै पनि निद्रा नपर्ने हुन सक्छ । अचानक देखा पर्ने तनाव, क्षणिक उत्तेजना, भयलगायतका गतिविधिले अनिद्राको समस्या निम्त्याउँछ ।अनिद्रा भनेको राति निदाउन कठिनाइ हुने अवस्था हो । निदाएपछि बीच–बीचमा निद्रा टुट्ने, बिहान छिटो निद्रा खुल्ने र पुनः निदाउन गाह्रो पर्ने समस्यालाई पनि अनिद्रा भनिन्छ । समयमै यसको समाधान गर्न सकेमा दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्याबाट बच्न सकिन्छ । नत्र डिप्रेसन, एन्जाइटीलगायतका मनोवैज्ञानिक रोग लाग्न सक्छ ।

कति समय निदाउनुपर्छ ?

निद्राको आधिकारिक अवधि कायम गरिएको छैन । मानिसको अवश्यकताले यसको निर्धारण गर्छ । सामान्यतया उमेरअनुसार निद्राको अवधि भने छुट्याइएको छ । कसैलाई ५–६ घन्टा निदाए पुग्छ भने कसैलाई ७–८ घन्टा नै सुत्नुपर्ने हुन्छ । सामान्यतया स्वस्थ मानिसका लागि २४ घन्टामा ७ देखि ९ घन्टासम्म निदाउनु उत्तम मानिन्छ । एजेन्सी

बिस्तारै जाडो शुरु हुन थालेको छ । मुटुका विरामीहरुको लागि यो मौसम त्यति अनुकुल मानिदैन । चिसो मौसममा मुटुसम्वन्धी समस्या झनै बढने गरेको पाइन्छ । बरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ डा ओममूर्ति अनिलले यहि सन्दर्भमा केही टिप्सहरु दिएका छन् । हेरौँ उनका टिप्सहरु स्

विहानको चिसोमा मर्निङ वाक नगरौँ :

चुरोट तथा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग त्यागौँ –कतिपयले जाडो छल्ने बहानामा चिसो मौसममा झनै बढी चुरोट तथा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग गर्ने गरेको पाइन्छ । तर त्यो सर्बथा गलत हो ।

किनकी त्यसै खुम्चिएको रक्तनलीहरुलाई यसको सेवनले थप साँघुरो बनाउछ जसले गर्दा हृदयघातको सम्भावना बढी हुन्छ । त्यसैले मुटुरोगबाट बच्नका लागि सकेसम्म कहिल्यै चुरोट तथा सूर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग नगरेको राम्रो ।

मदिराको सेवनमा नियन्त्रण आवश्यक – कतिपयले जाडो मौसममा शरीर तताउन भन्दै अत्यधिक मदिराको सेवन गर्ने गरेको पाइन्छ । त्यो पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ । अत्यधिक मदिराले कोलेष्ट्रेरोल बढ्न जान्छ । अझ अधिकांशले मदिरासंगै अत्यधिक मासु तथा चिल्लो पदार्थको सेवन गर्ने गर्दछन यसले थप असर पार्दछ ।

औषधि बन्द नगर्नुस – कतिपयले प्रेसर र सुगरका औषधिहरु अनियमित रुपमा लिने गरेको पाइन्छ । तर यस्तो गर्नु आफैलाई खतरामा धकेल्नु हो । मुटु, सुगर तथा दमका विरामीका लागि जाडोको समय प्रतिकुल नै हुने भएकोले यस्तो बेलामा औषधिहरुको नियमीत सेवन गरौँ ।

हिजो आज विहानको मौसम अत्यधिक चिसो हुने भएकोले मर्निङ वाकमा सकभर कोही पनि ननिस्किएको राम्रो । अझ मुटुका विरामी त चिसोमा निस्कनै हुँदैन । किनकी चिसोको कारणले मुटुका रक्तनलीहरु खुम्चिन गई रगत प्रवाहमा असर पर्छ । जसले गर्दा हृदयघात हुने सम्भावना हुन्छ ।

उच्चरक्तचापलाई निगरानी गरौँ – उच्चरक्तचापका विरामीहरु चिसो मौसममा थप सर्तक हुनुपर्छ । चिसो मौसममा स्वभावैले रक्तचाप बढ्ने हुनाले हृदयघातको खतरा पनि बढ्छ । तसर्थ यस्ता विरामीहरुले नियमित रुपमा रक्तचाप परीक्षण गरी रक्तचाप नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ । यदि रक्तचाप बढेको खण्डमा तत्काल चिकित्सकको परामर्स लिइ औषधिद्धारा नियन्त्रण गर्नुपर्छ ।

कोलेष्ट्रेरोल नियन्त्रण गरौँ- उच्च कोलेष्ट्रेरोल पनि हृदयघात गराउने प्रमुख कारक हो । जाडोको बेलामा रगतमा कोलेस्ट्रेरोलको मात्रा बढी देखिने हुँनाले यसलाई घटाउने वा नियन्त्रणको आवश्यकता अनिवार्य छ । त्यसका लागि फाइबरयुक्त खानाको साथै शारीरिक व्यायममा ध्यान दिनुपर्छ ।

सुगर नियन्त्रणमै राखौँ – मुटुरोग र सुगरबीच अन्योन्यास्रित सम्वन्ध हुन्छ । मुटुरोगीलाई जस्तै सुगरका बिरामीलाई पनि हृदयघातको सम्भावना उत्तिकै हुन्छ ।

गर्मीमा भन्दा जाडो मौसममा धेरै खान रुची हुने र कसैकसैले यसैको फाइदा उठाउदै अनियन्त्रित रुपमा भोजन गर्ने प्रचलनले सुगरको मात्रा ह्वात्तै बढ्छ । यसको असर मुटुमै गई ठोक्किन्छ । त्यसैले मुटुरोगीहरु सुगरको पनि परीक्षण गरि राख्नुपर्छ ।

अमलालाई औषधिको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ। अमलाको बोट र फल त्रिफलाको ३ औषधिमध्ये एक अमला गुणी जडिबुटीमा पर्छ । अमला भिटामिनको राम्रो स्रोत भएकै कारण अमलालाई हिन्दु धर्ममा पनि पुजनीय फलको रुपमा राखिन्छ ।

३ वटा सुन्तलामा भन्दा १ वटा अमलामा धेरै भिटामिन हुन्छ र अमलाको रुखको फेदमा छायाँमा बसेर खानाले मात्रै पनि अनेक रोगहरु निको हुन्छ । अमलामा विभिन्न रोगहरु निको पर्ने क्षमता हुन्छ । अमलाले युवाहरुमा यौबन शक्ति प्रदान गर्नुका साथै बृद्धहरुमा युवाअवस्थामा जस्तै जोस जाँगर प्रदान गर्छ । तर अमलालाई दिनहुँ सेवन गर्नु भने पर्छ । सुख्खा चुर्णको रुपमा अन्य औषधिको रुपमा, अचारको रुपमा वा अन्य कुनै रुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । यो एउटा सानो पतझर रुख हो ।

यो घाम मन पराउने बिरुवा हो । त्यसैले यो तराई, र तल्लो पहाडी भागमा पाइन्छ । यसका पातहरू एउटै डाँठमा मसिना दुवैतिर लहरै मिलेका हन्छन् । यसमा चैत्र– वैशाखतिर फूलहरू लाग्दछन् । फूलहरू पातको मुन्तिर टम्म मिलेर फुल्दछन् । फूलहरू वास्नादार, हरिया तथा पहेंला रंगका हुन्छन् । यसका फलहरू गुदीदार हुन्छन्, फलको आकार गोलो किसिमको करीब २ से.मी. व्यास भएका हुन्छन् । फलहरू पहिले हरिया र पाकेपछि हल्का पहेला हुन्छन् । फलमा हल्का ६ वटा धर्साहरू देखिन्छन् ।

त्रिफलाले दिसा सफा गराउने , सुन्निएको कलेजो ,ववासिर र पेटसम्बन्धी सिकायतहरूमा फाईदा गर्दछ । अमलाको फल खाना पचाउने ,रक्तअल्पत्ता ,कमलपित्तमा पनि उपयोगी मानिन्छ । सुकेका फलहरू आउँ र दिसा पखालामा पनि प्रयोग गर्ने चलन छ । यस बाहेक यसका फलहरू कपाल कालो बनाउने, कालो मसी बनाउने काममा प्रयोग गरिन्छ ,भने फल तथा बोक्रा छाला प्रशोधन गर्न र रङ्गाउन पनि प्रयोग गरिन्छ ।

यसको फल नै उपयोगी अङ्ग हो । त्यसकारण यसका फलहरू संकलन गर्ने गरिन्छ। लगाइएको ७ / ८ वर्ष यसमा राम्ररी फल लाग्दछ । असोजदेखि फागुनसम्म फलहरू संकलन गर्ने गरिन्छ। आयुर्वे्दिक दृष्टिकोणले पनि अमलाको महत्व धेरै छ । अमलामा रहेको तत्वले दिमाग तेज बनाउँछ । त्यसैगरी छालाका कतिपय समस्यालाई पनि हटाउँछ । अमलाले पुर्याउने फाइदा यस्तो रहेका छन् ।

• अमलाको नियमित सेवनले चाउरिएको अनुहार फुकाउँछ र बुढ्यौलीपनालाई कम गर्छ
• अमलाले कपाललाई  कपाललाई बाक्लो, कालो र चम्किलो बनाउँनुको साथै कपाललाई टुक्रनबाट रोक्छ ।
•  अमलाको जुसमा थोरै मह मिसाएर पिउनाले आँखालाई एकदमै फाइदा पुग्ने गर्छ ।
• रोग प्रतिरक्षात्मक प्रणाली मजबुत बनाउँछ ।
•  शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने काम गर्छ । यसको नियमित सेवनले शरीरको सेल बढाउनुका साथै स्फूर्त पनि राख्छ ।
• महिलामा देखापर्ने विभिन्न शारीरिक समस्याबाट मुक्त राख्न अमलाले विशेष भूमिका खेल्ने गर्छ । रक्त सञ्चालन गराउँछ र मुटुसम्बन्धी रोग लाग्नबाट पनि बचाउछ ।
• अमलाले रगतमा चिनीको नियन्त्रण गर्छ ।
• पाचन प्रणालीलाई मजबुत बनाउने गर्छ । अमला खाँदा कब्जियत, अपच, पखालाजस्ता समस्या समाधान गर्छ ।
•  अमलामा पानीको मात्रा पनि हुन्छ यसले पिसाबसम्बन्धी समस्या हटाउने गर्छ ।
• अमलाको सेवनले अनिद्राको समस्या कम हुन्छ ।

स्याङ्जाका २२ वर्षीय सविन बोगटीका दुवै आँखाले जन्मजातै देख्दैनथे । तर उनका परिवारले उनको आँखाको यो अवथा उनी पाँच वर्ष पुगिसकेपछि मात्र पत्तो पाए । आँखाको उपचार गर्ने क्रममा उनी सात वर्ष पुगेपछि मात्र तिलगंगा आँखा अस्पताल पुगे । त्यसको चार वर्षपछि यो अस्पतालमा आँखा विशेषज्ञ डा. लिना वज्राचार्यले आँखामा नानी प्रत्यारोपण गरे । शल्यक्रियाको पहिलो दिन नै आँखाको सेतोपट्टि देखे । भोलिपल्ट पट्टि खोल्दा पहिलो पटक डा. लिनाको मुहार देख्दा उनी चकित परे ।

‘पहिला स्कुल जान्थें, अरुले बेन्चमा बस भन्थे, बस्थें । बेन्च कस्तो हुन्छ थाहा थिएन । देख्नु र सुन्नुमा धेरै फरक रहेछ,’ बोगटीले पहिलो पटक संसार देख्नुको अनुभव सुनाए ।तिलगंगा आँखा अस्पतालले नै २०६८ मा देवे्र आँखामा नानी प्रत्यारोपण गरे । त्यो दिनदेखि सविन दुवै आँखाले संसार नियालेका छन् । उनलाई आँखाको नानी भने नेपाल आँखा बंैकले उपलब्ध गराएको थियो ।

आँखाको नानी प्रत्यारोपण भएकाले गुमिसकेको दृष्टि पाउन सफल भएका छन्, २७ वर्षीय विदुर लामिछाने । विदुरको १४ वर्षकै उमेरदेखि आँखामा ‘कराटोकश’ भन्ने आँखासम्बन्धी रोग लागेपछि उनको आँखाको दृष्टि गुम्दै गएको थियो । लामो समयसम्म आँखाको लेन्स प्रयोग गरे । तैपनि समस्या थपिँदै गएपछि उनलाई तिलगंगा आँखा अस्पतालकै चिकित्सकले नै नानी प्रत्यारोपणको उपचार गरे । १८ महिनाअघि देव्रै आँखामा नानी प्रत्यारोपण गरेका हुन् ।

केही समयपछि दाहिने आँखामा प्रत्यारोपण गर्ने तयारीमा छन् । नानी प्रत्यारोपण हुनुअघि लामिछानेलाई पढ्न मन लाग्थ्यो पढ्न सजिलो थिएन । ‘लेन्स नलगाउँदा केही देख्दिनथें, पढ्न मन लाग्थ्यो भनेजति पढ्न पाउँदिनथें,’ उनले भने । लेन्सको मूल्य महंगा थिए । ६ वर्षपछि लेन्सले पनि काम गरेन । आँखाको नानी प्रत्यारोपणपछि उनले भरपर्दो आँखा पाएका छन् । अहिले उनी एलएलबी पढ्दैछ ।

अरूले मृत्युपछि दिएको आँखाको नानीको कारण आपूmले दृष्टि पाएकाले यी दुवै जना चिनेजानेकालाई आँखा दानको लागि सिकाउँछन् । आँखा बैंकमा फारम भर्न पठाउँछन् । मृत्युपछि उनीहरूको आँखा खेर नजाऊन् र कसैले खेर जान लागेको आँखाको नानी पाए भने आपूmले जस्तै आँखा देख्न पाउन् । ‘मेरो परिवारको सदस्यलाई आँखा दानको लागि फारम भराइसकेको छु,’ लामिछानेले भने । उनीहरू आपूm जस्तै कुनै न कुनै कारणले आँखा गुमाएकाहरूले आँखाको नानी पाऊन् र संसार देख्न पाऊन् भन्ने सन्देश दिन चाहन्छन् ।

यी दुवै दृष्टि प्राप्त युवाहरू शनिबार नेपाल आँखा बैंकले आयोजना गरेको श्रद्धान्जली समारोहमा सहभागी हुन राजधानी आएका हुन् ।तिलगंगा आँखा कार्यक्रमअन्तर्गत आँखा बैंकले मृत्यु भएका मानिसका आँखाको नानी (क्रनियाँ) निकालेर संकलन गर्छ । दृष्टि गुमाएकामा पालैसँग प्रत्यारोपण गर्दै आएको छ । बैंकले १२ हजार ५ सय जनामा आँखाको नानी प्रत्यारोपण गराइसकेको छ । बैंकमा ७० हजारले मृत्युपश्चात आँखाको नानी दान गर्ने प्रण गरिसकेका छन् । अहिले आँखा दान गर्नेको संख्या दोब्बर भएको नेपाल आँखा बैंकले जनाएको छ । विभिन्न कारणले दृष्टि गुमाएकाहरू आँखाको नानी प्रत्यारोपणको पर्खाइमा छन् ।