कालीगण्डकीमा रहेका शालग्राम शिलाको नामकरण अभियान थालिएको छ । नदीको उत्खनन्, शिलाको चोरी निकासी रोक्न र कालीगण्डकी सभ्यताको संरक्षण गर्न दश हजारभन्दा बढी शालग्राम शिलाको नामकरण गरी अभियान सुरू गरिएको हो ।

आइतबार प्रकृति र पर्यावरण तथा शालग्राम संरक्षण समिति जलजला गाउँपालिका र कुश्मा नगर समितिले म्याग्दीको पवित्र धार्मिकस्थल गलेश्वरधामदेखि पर्वतको प्रसिद्ध धार्मिक स्थल मोदीवेणी धामसम्म रहेका दश हजारभन्दा बढी शिलामा भगवानको नाम लेखिएको समितिका सचिव हरेमबहादुर खत्रीले जानकारी दिए ।

नामकरण अभियानको पहिलो दिन गलेश्वरधामदेखि पर्वतको मोदीवेणीसम्म पर्ने मुख्य घाटमा रहेका शिलाको नामकरण गरिएको हो । गलेश्वर, बगरफाँट, वारिबेनी, लस्ती, खनियाघाट, मालढुंगा, सहस्रधारा, नयाँपुल, गोपाङघाटहुँदै मोदीवेणीसम्मका शिलामा देवीदेवताका नाम लेखिएको सचिव खत्रीले बताए । अभियानका संयोजक तारा रेग्मी पाध्याका अनुसार, धेरै चोरी निकासी र उत्खनन् हुने कालीगण्डकी नदीको पर्वतखण्डका मुख्य घाटमा भजनकीर्तन र बाजागाजासहित पुगेका हजाराँै भक्तजनले विभिन्न रङले शिलामा नामकरण गरेका थिए ।

नदी किनारमा रहेका साना, ठूला, चक्राङ्कित, निष्चक्राङ्कित सबै शिलामा भगवानको नाम लेखिएको र बाँकी रहेका शिलामा हरेक एकादशी तिथिमा नामकरण गरिने छ । पछिल्लो समय कालीगण्डकी नदी किनारबाट मूर्ति निर्माण तथा शिला पूजनका लागि स्वदेश तथा विदेशमा समेत लैजाने क्रम बढ्दै गएको छ ।

म्याग्दीमा यस वर्ष नौ सय रोपनी जग्गामा व्यावसायिक रूपमा खायन जातको बर्खे आलुखेती गरिएको छ ।

जिल्लाका विभिन्न १३ वटा कृषक समूहका दुई सय किसानले कृषि ज्ञान केन्द्र म्याग्दीबाट एक करोड तीन लाख ७४ हजार पाँच सय ९४ मूल्यको आलुको बीउ खरिद गरेर व्यावसायिक रूपमा आलुखेती गरेका कृषि ज्ञान केन्द्र म्याग्दीले जनाएको छ ।

कृषि ज्ञान केन्द्र म्याग्दीका प्राविधिक सहायक नवराज भुसालका अनुसार समुदायस्तरमा प्रविधियुक्त कृषि उत्पादन प्रवर्द्धन आयोजनाअन्तर्गत खायन आलु उत्पादन प्रवर्द्धन कार्यक्रममार्फत म्याग्दीभित्रका १३ वटा कृषक समूहले रु एक करोड तीन लाख ७४ हजार पाँच सय ९४ मूल्यको आलुको बीउ खरिद गरेर लगाएका हुन् ।

कृषक समूहका करिब दुई सय परिवारले म्याग्दीको रघुगङ्गा, धवलागिरि, मङ्गला गाउँपालिका र बेनी नगरपालिकाका आठ सय ९८ रोपनी क्षेत्रफलमा उक्त मूल्य बराबरको आलु लगाइएको उनले जानकारी दिए । उनका अनुसार यस वर्ष बर्खे आलुका लागि विभिन्न १५ वटा कृषक समूह छनोट भएको भए पनि कार्यक्रमका लागि सम्झौता गर्न १३ वटा समूहमात्रै आएका थिए ।

ज्ञान केन्द्रले आलु प्रवर्द्धन कार्यक्रमअन्तर्गतको खायन आलु उत्पादन प्रवर्द्धनअन्तर्गत आलु लगाइएको क्षेत्रको अनुगमन गर्दा उत्पादकत्व राम्रो हुने देखिएको ज्ञान केन्द्र प्रमुख सञ्जीव बाँस्तोलाले बताए ।

“जिल्लाको उत्पादकत्वका हिसाबले हेर्दा यस वर्ष सात सय ६५ मेट्रिक टन आलु उत्पादन हुने देखिन्छ”, केन्द्र प्रमुख बाँस्तोलाले भन्नुभयो, “आठ सय ९८ रोपनी भनेको ४५ हेक्टर क्षेत्रफल हो र प्रतिहेक्टर म्याग्दीमा १७ मेट्रिक टन उत्पादन हुने देखिन्छ । आलुको बोट हालसम्मको गुणस्तर हेर्दा अन्य कुनै रोग कीराको समस्या भएन भने यस वर्ष करिब आठ सय मेट्रिक टन आलु उत्पादन हुने हामीले अनुमान गरेका छौँ ।”

यस वर्ष पश्चिम म्याग्दीको धवलागिरि–७ ताकम, धवलागिरी–४ मुदीको बगर, उत्तरी म्याग्दीको अन्नपूर्ण गाउँपालिका–६ को खिबाङ, रघुगङ्गा–६ ठाडाखानीलगायत क्षेत्रमा बर्खे आलु लगाइएको छ ।

त्यस्तै बेनी नगरपालिका–३ को भुकभुके, मङ्गला गाउँपालिका–२ हिदीलगायत क्षेत्रमा पनि आलु उत्पादन राम्रो हुने भएकाले त्यस क्षेत्रमा आलु उत्पादनका लागि अनुदान वितरण गरिएको उनले जानकारी दिए ।

यसपटक २५ प्रतिशत किसानको र ७५ प्रतिशत अनुदान गरी प्रतिरोपनी रु ११ हजार पाँच सय ५३ बराबरको बीउ खरिद गरेर आलुखेती गरिएको हो ।

कला र संस्कृतिको संरक्षणसँगै गाउँघरमा आइपर्ने सामाजिक कार्यमा मादल बजाउनेको अभाव भएपछि महिलाहरुलाई तालिम दिइएको छ । मेला पर्वको साथमा भजनकिर्तन, देउसीभैलो, रत्यौलीलगायत विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमहरुमा मादले खोज्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गर्नका लागि तालिम सञ्चालन गरिएको हो ।

यसैक्रममा म्याग्दीको बेनी नगरपालिका–४, सिङ्गाले महिलाहरुलाई मादल सिप सिकाइ सम्बन्धी तालिम प्रदान गरेको छ । गाउँघरमा आवश्यक पर्दा उनीहरुलाई मादल बजाउन सिकाएर दक्ष बनाउन वडाले एक हप्ताको तालिम दिएको जनाएको छ । वडाको महिलालक्षित कार्यक्रमअन्तर्गत गएको वैशाख ३० गतेदेखि यही जेठको पहिलो सातासम्म मादल बजाउने तालिम सञ्चालन गरिएको थियो ।

प्रशिक्षक, कलाकार एवं पत्रकार कृष्णबहादुर जिसीले समुदायमा प्रचलित अति आवश्यक झ्याउरे ताल र समला तालको विषयमा मादल बजाउने तालिमको सहजीकरण गर्नुभएको थियो । झ्याउरे र समता तालअन्तर्गत भजनकिर्तन, देउसीभैलो, तीजगीत, लोकगीत, झाम्रे, सालैजो, रत्यौलीलगायत गीतसङ्गीतको मादल बजाउन सिकाइएको प्रशिक्षक जिसीले जानकारी दिनुभयो ।

उहाँका अनुसार तालिममा सहभागी महिलाहरुले भजनकिर्तनसँगै गीतहरु गाएर मादलको विभिन्न तालहरु बजाउँदै सिकेका थिए । तालिमको समापनसत्रलाई सम्बोधन गर्दै बेनी नगरपालिकाका नगर उपप्रमुख ज्योति लामिछानेले मादल बजाउने तालिम नेपाली समाजको कला, संस्कृतिसँग जोडिएको हुँदा कला, संस्कृति र परम्परालाई जोगाउन तालिम आयोजना गरिएको बताउनुभयो ।

उहाँले वडा र नगरपालिकाले महिलाहरुको क्षमता अभिवृद्धि गरी दक्ष र सक्षम बनाउन सिपमूलक विभिन्न तालिमहरु सञ्चालनमा जोड दिइएको बताउँदै पछिल्लो समय नेपाली कला र संस्कृति लोप हुने अवस्थामा पुगेकाले संरक्षण गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याउनुभयो । विभिन्न तालिममार्फत महिलाहरुको क्षमता वृद्धिमा जोड दिइएको हुँदा सबै महिला दिदीबहिनीहरुले समान रुपमा तालिम लिनुपर्ने उहाँको भनाइ छ ।

तालिमको समापन गर्दै सिङ्गाका वडा अध्यक्ष अणबहादुर खड्का (भगवान)ले महिलाहरुको क्षमता अभिवृद्धि गर्नको लागि वडामार्फत विभिन्न सचेतनामूलक तालिमका कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरिएको जानकारी दिनुभयो । उहाँले महिलाहरुलाई तालिमको साथमा टोल विकास संस्थालाई एकएक वटा मादल हस्तान्तरण गरिएको बताउँदै वडामार्फत आगामी दिनमा यस्ता कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिइने बताउनुभयो । वडा सदस्यद्वय पवित्रा किसान र सन्दीप खत्रीले मादल बजाउने तालिमको सिप र ज्ञानलाई व्यवहारमा पूर्ण रुपले उतार्न सहभागीहरुलाई सुझाव दिनुभयो ।

तालिमका प्रशिक्षक जिसीले सहभागी महिला दिदीबहिनीहरुले अत्यन्त जाँगर तथा उत्साहसहित सक्रिय सहभागी भई छोटो समयमै मादल बजाउन सक्षम भएकाले यसलाई निरन्तरता दिन आग्रह गर्नभयो । तालिम समापनसत्रको अवसरमा सिङ्गाको विभिन्न टोल विकास संस्थाहरुलाई वडा कार्यालयको तर्फदेखि एकएक वटा मादल उपलब्ध गराइएको छ । सिङ्गाका वडाध्यक्ष खड्काको अध्यक्षता र सामुदायिक परिचालक सीता थापा कुँवरको सञ्चालनमा सम्पन्न तालिमको समापत्रसत्रमा सहभागी शान्ता पौडेलले अनुभव सुनाउनुभएको थियो । मादल नेपाली समाजको मौलिक राष्ट्रिय बाजा मानिन्छ भने छ सयवर्ष पहिलेदेखि मादल बजाउने गरिएको इतिहास रहेको छ ।