म्याग्दी जिल्लामा पहिलोपटक मन्टेश्वरीको अवधारणा सहित स्थापना भएको  लिटल गार्डेन एकेडेमीले शुक्रबार विविध कार्यक्रम गरेर १९ औ स्थापना दिवस मनाएको छ । वि.स. २०६० मंसिर २० गते स्थापना भएको विद्यालयले आइतबारदेखि विभिन्न कार्यक्रम गरेर १९ औ स्थापना दिवस मनाउन थालेको थियो ।

विद्यालयका प्रिन्सीपल दिपक सुवेदीको अध्यक्षता र प्राज्ञिक निर्देशक प्रेम जिसीको सञ्चालनमा सम्पन्न कार्यक्रमको शिक्षा विकास तथा समन्वय ईकाइ म्याग्दीका प्रमुख दलबहादुर थापाले उद्घाटन गर्नुभएको थियो । शिक्षक नगेन्द्रप्रसाद गौतम, विद्यार्थी प्रान्सु जिसी र प्रिन्स वास्तोलाको स्वागत मन्तब्यमा सम्पन्न कार्यक्रममा संस्थापक निर्देशक बालकृष्ण सुवेदी, संस्थापक सल्लाहकार जयराम सुवेदी, म्याग्दी उद्योग वाणिज्य उपाध्यक्ष लीलाराम गौतम, लिटल गार्डेन एकेडेमीका अभिभावक संघका अध्यक्ष टेक प्रसाद सापकोटा र सदस्य ठाकुर प्रसाद शर्माले मन्तब्य व्यक्त गर्नुभएको थियो ।

२०७८ को एसईई परिक्षामा चार जिपिए सहित देशमै उत्कृष्ट नतिजा ल्याएका उत्सव सापकोटा, धवलागिरी क्षेत्रमा दृतीय भएका बब्लु शाह र छात्रा तर्फ जिल्ला प्रथम अस्मी परियारलाई पुरस्कार वितरण गरिएको थियो । उत्कृष्ट शिक्षक नगेन्द्र गौतम, उत्कृष्ट विद्यार्थी आशिक बरुवाल, इर्मजिंग विद्यार्थी प्रशान्त सुवेदीलाई पुरस्कृत गरिएको थियो ।

वार्षिकोत्सवको अवसरमा विद्यार्थी, अभिभावक र शिक्षकहरुबीचको खेलकुद प्रतियोगितामा बिजयीलाई पुरस्कार वितरण गरिएको थियो । कक्षा दश सम्मको पठनपाठन हुने लिटल गार्डेन एकेडेमीले केही वर्षयताको एसईई परिक्षामा जिल्लामै उत्कृष्ट नतिजा ल्याउदै आएको छ ।

म बस्ने कोठाकै दलिन बीचमा गौँथली बस्यो
पिटाएको तन्नाउपर फिर मैला पनि खस्यो ।
मलाई त्यो देखि हृदयबीच लाग्यो किरकिरी
चरी बोल्यो मेरो मन सब बुझी त्यो चिरिबिरी ।।

आजभन्दा ८५ वर्ष अगाडि कवि शिरोमणि लेखनाथ पौड्यालले गौँथलीको विशेषता वर्णन गर्दै लेखेको यो कविताले लोप हुँदै गएका गौँथलीको सम्झना दिलाउँछ ।

मानववस्तीको विस्तार, पक्की घरको निर्माण, चरन क्षेत्रको अभावलगायतका विविध कारणले गर्दा गौँथली लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । म्याग्दीका ग्रामीण भेगमा पक्की घर बनाउने लहर चल्दै जान थालेपछि अहिले गौँथली देख्नै मुस्किल हुने गरेको चरा विशेषज्ञ नारायण सापकोटा बताउनुहुन्छ ।

“गौँथली घट्नुको प्रमुख कारण वासस्थानको अभाव नै हो । हामीले निर्माण गरेको भौतिक संरचना गौँथलीका लागि उपयुक्त नभएकाले पनि यसको सङ्ख्यामा कमी आएको छ”, उहाँले भन्नुभयो ।

“गौँथली आजभोलि न दलिनमा देखिन्छन् न त कोठामा नै भेटिन्छन् । कता हराए ती गौँथली ? घरको दलिन, खड्प्वालमा माटोको आकर्षक गुँड बनाएर बस्ने गौँथली आजभोलि देख्न मुस्किल छ”, बेनी नगरपालिका–२ बगरफाँटका ९१ वर्षीय वेदप्रसाद उपाध्यायले भन्नुभयो ।

गौँथली हराउनुका थुप्रै कारण भएको विज्ञको भनाइ छ । विसं २०७२ मा गएको विनाशकारी भूकम्पले माटोका घर भत्किएपछि भूकम्पबाट प्रभावित जिल्लामा गौँथली देखिनै छोडेको छ । वासस्थानको अभावका कारण गौँथली लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । “केही वर्ष अगाडि घरैपिच्छे देखिने गौँथली अहिले देखिँदैनन्”, ज्यामरुककोटका ८९ वर्षीय खड्गबहादुर घिमिरेले भन्नुभयो ।

विभिन्न समयमा हुने प्राकृतिक विपत्तिका कारण गौँथली लोप हुँदै गएका हुन् । मानव बस्तीको विस्तार, पक्की घरको निर्माणले गर्दा चरन क्षेत्रको अभावलगायत विविध कारणले गर्दा गौँथली नासिदै गएका वन डिभिजन कार्यालय म्याग्दीका निमित्त प्रमुख चन्द्रमणि सापकोटाले बताउनुभयो । सहरमा निर्माण गरिएका आधुनिक भौतिक संरचना गौँथलीका लागि उपयुक्त नभएकाले गौँथली लोप भएको विश्वास गरिएको छ । यद्यपि वासस्थानको अभाव र प्रदूषणका कारणले गौँथली सङ्कटमा पर्दै गएको उहाँको भनाइ छ ।

दुई दशक अघिसम्म म्याग्दीका घरैपिच्छे बथानका बथान देखिने गौँथली अहिले देखिनै छोडिसकेका छन् । मानव वस्तीको विस्तार र वातावरण संरक्षणमा ध्यान नपु-याउँदा यिनीहरू लोप भइरहेका छन् । किसानले बाली संरक्षण गर्न विषादीको प्रयोग गर्दा यिनीहरूको खानामा असर परेको देखिन्छ ।

हिन्दू धार्मिक र परम्परागत भनाइमा गौँथली मार्दा पाप लाग्ने जनविश्वास रहेका छ । तर पछिल्ला वर्षमा औषधि हुने भन्दै गुलेली, घरेलु हतियारको प्रयोग गरी गौँथली मार्ने गरिएको भेटिन्छ ।

सामान्यतया आकाशमा धेरै बेरसम्म उडिरहन सक्ने यो चरा देख्नमा लगभग भँगेरा जत्रै हुन्छ । यसको जीउको रङ खैरो र कालो हुन्छ भने पेटतिरको भागको रङ सेतो हुन्छ । गौँथलीको गुँड बनाउने तरिका अरु चराको भन्दा बेग्लै किसिमको हुने चराविद् सापकोटाले बताउनुभयो । “अरु चराले सुकेका साना तिना त्यान्द्रा रुखका पात आदिको प्रयोग गरेर रुखको हाँगामाथि अथवा माटोको दुलोभित्र आफ्नो गुँड बनाउँछन् भने गौँथलीले भिजेको लेसिलो माटोको प्रयोग गरेर आफ्नो गुँड बनाउँछ । यसले घरको छत, घरको दलिन तथा ओढारको ढुङ्गामा झुण्डाएर गुँड बनाउने गर्छ । गौँथली प्रायः जोडी बनाएर बस्ने गर्छन्”, सापकोटाले भन्नुभयो ।

मानव बस्तीको विस्तार र वातावरण संरक्षणमा ध्यान नपु-याउदा यिनीहरूको संरक्षण हुन नसकेको उहाँको भनाइ छ । गौँथली चराको विशेषता र सुन्दरतालाई वर्णन गर्दै धेरै साहित्यकारले साहित्यको रचना गरेका छन् । सधँै जोडी बनेर बस्ने गौँथली घर वरिपरि नै बस्न रुचाउने गर्दछ ।

राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठान म्याग्दीको अध्यक्षमा ध्रुव जिसी निर्वाचित हुनुभएको छ । विहिबार सम्पन्न १६ औँ वार्षिक साधारणसभा तथा ७ औँ जिल्ला अधिवेशनबाट जिसीको अध्यक्षमा नयाँ कार्य समिति चयन भएको हो ।

समितिको प्रथम उपाध्यक्षमा एकराज चापागाई, द्वितिय उपाध्यक्षमा पदम विश्वकर्मा, महिला उपाध्यक्षमा देवि जिसी, सचिवमा विजुन केसी, कोषाध्यक्षमा मिलन विश्वकर्मा, सहसचिवमा सुनिल बानियाँ र सहकोषाध्यक्षमा नारायण पौडेल निर्वाचित हुनुभएको छ ।

त्यस्तै सदस्यहरुमा बल बहादुर परियार, ( संगठन विभाग प्रमुख ), शंकर पौडेल, जिवन कार्की (प्रवक्ता), रामकुमारी पुन, विजय परियार, राजकुमार परियार र तोप बहादुर कार्की चयन हुनुभएको छ ।

नवनिर्वाचित कार्य समितिहरुलाई राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठान नेपालका केन्द्रिय सचिव तथा गण्डकी प्रदेश ईन्चार्ज, निर्वाचन मण्डल संयोजक जीवन दाहालले पद तथा गोपनियताको सपथ ग्रहण गराउनुभएको थियो ।

सपथ ग्रहणपछि नव निर्वाचित अध्यक्ष जिसीले प्रतिष्ठान म्याग्दीलाई जिल्लाका सवै कलाकारहरुको साझा घरको रुपमा अगाडी बढाउने प्रतिवद्धता जनाउनुभएको छ । मंगला गाउँपालिका २ स्थायी घर भई हाल बेनी निवासी जिसी लोकप्रीय लोक तथा दोहोरी गायक हुनुहुन्छ ।

साधारणसभा तथा अधिवेशनको उद्घाटन गर्दै प्रुमख अतिथि म्याग्दी उद्योग बाणिज्य संघका अध्यक्ष बेल बहादुर कटुवालले म्याग्दी जिल्ला लोक संगीतको उर्वरभूमि भएको बताउनुभयो ।

जिल्लाको कला र संस्कृतिलाई उजागर गर्नका लागि जिल्लाका अग्रज तथा नवोदित कलाकारहरुको समेत भूमिका महत्वपूर्ण भएको भन्दै अध्यक्ष कटुवालले प्रतिष्ठानले कलाकारलाई व्यवसायीक बनाउन सहयोग पु¥याउनुपर्ने विचार व्यक्त गर्नुभयो ।

कार्यक्रममा प्रमुख अतिथि समेत रहनुभएका अध्यक्ष कटुवालले आगामी पौष २८ देखि सुरु हुने सातौँ म्याग्दी महोत्वसमा प्रतिष्ठान संग सहकार्य गरि जिल्लाका सवै कलाकारहरुलाई समेट्ने प्रतिवद्धता जनाउनुभएको थियो ।

कार्यक्रममा प्रतिष्ठानका केन्द्रिय सचिव जीवन दाहालले प्रतिष्ठानको स्थापनाकाल देखि हाल सम्मको बस्तुस्थितिको बारेमा प्रकाश पार्नुभएको थियो । हाल प्रतिष्ठानमा देशभरबाट ३७ हजारको हाराहारीमा साधारण सदस्य रहेको, २५० जना अजिवन सदस्य तथा २१ जना मानार्थ सदस्य रहेको उहाँले बताउनुभयो ।

प्रतिष्ठानको काठमाडौँमा आफ्नै भवन रहेको, ३ करोड पुजीको लोक संगीत सहकारी संचालन गरेको र १ करोड १० लाखको कलाकार कल्याणकारी कोष समेत संचालन गरेको अवगत गराउनुभएको थियो । यी सवे उपलब्धीमा जिल्ला शाखाहरुको पनि अहम भूमिका तथा योगदान रहेको उहाँले बताउनुभयो ।

साथै केन्द्रिय सचिव दाहालले म्याग्दी जिल्लाले धन कुमारी थापा, खड्ग गर्वुजा, कृष्ण परियार जस्ता लोक संगीतका हस्तीहरु जन्माएको भन्दै यहाँका नयाँ प्रतिभाहरुको उजागर गर्ने खालमा कार्यक्रमहरु संचालन गर्न प्रतिष्ठानलाई आव्हान गर्नुभयो ।

कार्यक्रममा केन्द्रिय सदस्य तारानाथ आचार्य, कुमार पुन, गण्डकी प्रदेशका वरिष्ठ उपाध्यक्ष पूर्ण परियार, प्रतिष्ठानका संस्थापक केन्द्रिय सदस्य तथा म्याग्दी समितिका सल्लाहकार धनकुमारी थापा, प्रतिष्ठान गण्डकी प्रदेशका सल्लाहकार तथा नेपाल पत्रकार म्याग्दी शाखाका अध्यक्ष प्रकाश पौडेल, प्रतिष्ठान गण्डकीका द्वितिय उपाध्यक्ष आरसी पौडेल, संगठन विभाग सदस्य अमित विश्वकर्मा, महिला उद्यम विकास समितिका सभापति लक्ष्मी भण्डारी कार्की, प्रतिष्ठान बाग्लुङकी अध्यक्ष सरस्वति खड्का परियार, पर्वतकी अध्यक्ष पूजा कार्की पौडेल, म्याग्दीका निवर्तमान अध्यक्ष कृष्ण जिसी लगायतले शुभकामना मन्तव्य व्यक्त गर्नुभएको थियो ।

कार्यक्रमको उद्घाटन सत्रमा प्रतिष्ठानका सचिव पदम विश्वकर्माले प्रगति र कोषाध्यक्ष देवि जिसीले आर्थिक प्रतिवेदन प्रस्तुत गर्नुभएको थियो । कार्यक्रम प्रतिष्ठान म्याग्दीका अध्यक्ष देवेन्द्र घिमिरेको अध्यक्षता, वरिष्ठ उपाध्यक्ष धु्रव जिसीको स्वागत र सचिव विश्वकर्माको संचालनमा सम्पन्न भएको थियो । प्रतिष्ठानले रु १ लाख ५० हजारको कलाकार कल्याणकारी कोष समेत स्थापना गरेको छ । कार्यक्रममा ३ बर्षको कार्यकाल सफल बनाउनुभएको भन्दै अध्यक्ष घिमिरेलाई नव निर्वाचित कार्यसमितिले सम्मान समेत गरेको थियो ।

लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियानअन्तर्गत आयोजित माध्यामिक स्तरीय निवन्ध लेखन प्रतियोगिताका विजेतालाई पुरस्कार वितरण गरिएको छ । लैङ्गिक हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियानको समानपन तथा समिक्षा कार्यक्रमको अवसरमा अनलाइनमाध्यमबाट आयोजित निबन्ध लेखन प्रतियोगितामा प्रथम न्यू वेष्ट प्वाइन्ट आवासीय माविका दिक्षित घर्ती क्षत्री, प्रकाश माविकी ग्रिष्मा जिसी र सर्वोदय माविका अंकिता शेरचनले तृतिय स्थानको पुरस्कार वितरण गरिएको थियो ।

बिहिबार सामाजिक विकास कार्यालयमा आयोजित कार्यक्रममा बेनी नगरपालिकाकी उपमेयर ज्योति लामिछाने र सहायक प्रजिअ अर्जुन शर्माले प्रथम, द्धितिय र तृतियलाई क्रमश १३ हजार, ७ हजार, ५ हजार नगद र प्रमाणपत्र वितरण गर्नुभएको थियो । त्यस्तै म्याग्दी जिल्लामा लैङ्गिक हिंसाको स्वरुप र निवारण विषयमा आयोजित निवन्ध प्रतियोगितामा प्रकाश माविकी ग्रिष्मा जिसी प्रथम, न्यू वेष्ट प्वाइन्ट आवासीय माविका दिक्षित घर्ती क्षत्री द्धितिय, अमर मावि पाखापानीकी जया पुन र बेनी सामुदायिक माविकी आरोसा शर्माले तृतिय स्थानको सम्मान ग्रहण गर्नुभएको थियो ।

सोही अवसरमा मिलन म्याग्दीका कार्यकारी निर्देशक दिलमाया बिटालुले अभियानको उपलब्धी सहितको समिक्षामा सहजीकरण गर्नुभएको थियो । भने सामाजिक विकास कार्यालयमा प्रमुख रमेश थापाले चौमासिक प्रगति प्रस्तुत गर्नुभएको थियो । कार्यक्रममा जिल्ला समन्वय समितिकी अधिकृत साधनाकुमारी श्रेष्ठ, बेनी अस्पतालका चिकित्सक सहित विभिन्न संघसंस्थाका प्रतिनिधिहरुको उपस्थिती रहेको थियो ।

कार्यक्रमको उद्घाटन गर्दै बेनी नगरपालिकाका उपप्रमुख लामिछाने र सहायक प्रजिअ शर्माले म्याग्दीमा अभियान प्रभावकारी देखिएकाले आगामी दिनमा समेत महिला र पुरुष मात्र रहेकाले कसैले पनि हिंसा गर्न नहुने अभियानलाई निरन्तरता दिनुपर्ने बताउनुभएको थियो ।

म्याग्दीको मंगला गाउँपालिका-२,बाबियाचौर लाम्पाटामा अवस्थित मंगला शिक्षा क्याम्पसले संस्थागत, शैक्षिक लगायत विभिन्न अनुदानका लागि विश्वविद्यालय अनुदान आयोग नेपालबाट अनुदान पाउने भएको छ ।

आर्थिक अभावको कारण शैक्षिक उन्नयन तथा अन्य नियमित कार्यहरुमा समस्या भइरहेको अवस्थामा यूजिसीसँग आगामी ५ बर्षसम्म विभिन्न कार्यक्तमहरुमा समेत सहकार्य गर्ने सम्झौता भएको क्याम्पस सञ्चालक समितिका अध्यक्ष यामबहादुर थापाले बताउनुभयो । ‘क्याम्पसको सर्वाङ्गीण विकासका लागि यो कार्यक्रमले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने छ,‘अब सम्झौता अनुसार कार्य गर्नेछौ’ क्याम्पस अध्यक्ष थापाले भन्नुभयो ।

क्याम्पसको शैक्षिक, भौतिक, खेलकुद, अनुसन्धानात्मक लगायतका सम्पूर्ण कार्यहरुको विकासको लागि गुणस्तर सुनिश्चितता प्रयायन (क्यूएए) प्रमाणपत्र उत्कृष्ट मार्गचित्र भएको अवस्थामा यो सम्झौताले क्याम्पसको मुख्य लक्ष्य क्यूएएको अभियानमा समेत सहज हुने क्याम्पस प्रमुख पितमबहादुर खत्रीले बताउनुभयो । क्याम्पस सञ्चालक समिति अध्यक्ष थापा, प्रमुख खत्रीले विश्वविद्यालय अनुदान आयोग नेपालका सचिव शंकर प्रसाद भण्डारीले सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गर्नुभएको थियो ।

पश्चिम म्याग्दीको शैक्षिक धरोहरको रुपमा रहेको मंगला शिक्षा क्याम्पसले सुचना र प्राविको क्षेत्रमा अब्बल बनाउने गरी दक्ष जनशक्ती उत्पादन गर्ने उद्देश्यले गण्डकी विश्वविद्यालयबाट अनुमति लिन आवश्यक प्रक्रिया अगाडी बढाएको छ । हाल क्याम्पसमा २ सयभन्दा बढी विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।