नेपाल उत्पीडित जातिय मुक्ति समाज जिल्ला कमिटी म्याग्दीको शनिबार बेनीमा जिल्लास्तरीय अगुवा कार्यकर्ता भेला तथा प्रशिक्षण कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ । भेलाले खरमाया बिटालुको संयोजकत्वमा ३१ सदस्यीय सम्मेलन आयोजक कमिटी र ११ सदस्यीय सचिवालय गठन गरेको छ । कमिटीको उपसंयोजकमा बलबहादुर विक, सचिवमा सुनबहादुर विक, सहसचिवमा दुर्गा खाती र कोषाध्यक्षमा पूर्ण परियार रहेका छन् ।

यसैगरी सदस्यहरुमा शिव विक, कमला परियार, विष्णु नेपाली, विष्णु विक, गंगा विक, शोभा विक, सुकमाया नेपाली, कुमारी नेपाली, भीमसेन किसान, रामकृष्ण बराईली, राजु किसान, गोरी परियार, जमुना किसान, अमृता विक, सङ्गीता परियार, हरि विक, लेकबहादुर विक, गंगालाल विक, यामकुमारी विक, खिममाया गोतामे, सिर्जना विक, रामबहादुर विक, दण्डपाणि परियार, लक्ष्मी परियार, भवी रसाईली र रासबहादुर विक रहेका छन् ।

सोही अवसरमा आसन्न निर्वाचनमा नेकपा एमालेलाई विजयी गराउनका लागि खरमाया बिटालुको संयोजकत्वमा नेपाल उत्पीडित जातिय मुक्ति समाजको १५१ सदस्यीय चुनाव प्रचारप्रसार समिति गठन गरिएको छ ।  कार्यक्रमको उद्घाटन गर्दै नेपाल उत्पीडित जातिय मुक्ति समाजका केन्द्रीय सचिवालय सदस्य मनोहर विश्वकर्माले देश छुवाछुतमुक्त घोषणा भैसके पनि अझै समाजमा छुवाछुतको अवस्था कायमै रहेको हुँदा त्यसको अन्त्य गर्नुपर्ने बताए । समाजमा रहेका सबैखाले विभेदको अन्त्यका लागि नेकपा एमालेमा गोलबद्ध हुनुपर्ने उनको भनाई थियो ।

सोही कार्यक्रममा बोल्दै नेकपा एमाले वैकल्पिक केन्द्रीय सदस्य भूपेन्द्र थापाले एमाले नेतृत्वको सरकारले नेपाललाई छुवाछुतमुक्त राष्ट्र घोषणा गरेको भन्दै समाजमा द्वन्द्व र विभेद उन्मुलन गर्ने पार्टी नेकपा एमाले भएको बताएका छन् ।
कार्यक्रममा एमाले म्याग्दीका अध्यक्ष हरिकृष्ण श्रेष्ठ, पूर्वराज्यमन्त्री तथा सांसद नरदेवी पुन र जिल्ला सचिव बालकृष्ण सुवेदीले समाजमा अझै पनि कायम रहेको जातिय छुवाछुत अन्त्य गर्नुपर्नेमा जोड दिँदै समाज सुधार गर्न र परिवर्तनका लागि बाम तालमेल आवश्यक रहेकोमा जोड दिए ।

कार्यक्रममा एमाले जिल्ला सचिवालय सदस्य थमसरा पुन, जगबहादुर किसान, रामप्रसाद सुवेदी, म्याग्दी उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष जीवनबहादुर विश्वकर्मा, नेपाल उत्पीडित जातिय मुक्ति समाज सदस्य दुर्गा खाती र नेपाल लोकतान्त्रिक आदिवासी जनजाति महासंघका सचिव चन्द्रमान छन्त्यालले मन्तव्य राखेका थिए । कार्यक्रम नेपाल उत्पीडित जातिय मुक्ति समाजका अध्यक्ष बलबहादुर विकको अध्यक्षता, सदस्य सुवास विश्वकर्माको स्वागत र सुनबहादुर विकको सञ्चालनमा सम्पन्न भएको थियो ।

योङ्ग ब्वाइज नेटवर्क म्याग्दीको आयोजनामा आइतबार बेनी अस्पताल म्याग्दीमा फलफुल वितरण कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ । अस्पतालमा उपचार गराइरहेका बिरामीहरुको शिध्र स्वास्थ्यलाभको कामना गर्दै उनीहरुलाई मौसम अनुकुल हुनेगरी विभिन्न प्रकारका फलफुलहरु वितरण गरिएको हो । अस्पतालको इन्डोर तथा आकस्मिक कक्षमा उपचाररत विभिन्न ३५ जना बिरामीहरुलाई फलफुल वितरण गरिएको योङ्ग ब्वाइज नेटवर्कले जनाएको छ ।

फलफुल वितरण कार्यक्रममा बेनी अस्पतालका प्रमुख डा. रोशन न्यौपाने, गैरसरकारी संस्था महासंघ जिल्ला शाखा म्याग्दीका उपाध्यक्ष दिपक पौडेल, सिविन नेपाल जिल्ला प्रमुख प्रेम सोङमेन, नेटवर्क अध्यक्ष थमप्रसाद आचार्य लगायतले फलफुल वितरण गरेका थिए । सामाजिक क्षेत्रमा काम गर्ने उद्देश्यसहित सिविन नेपालको सहयोगमा नेटवर्क गठन गरिएको थियो । नेटवर्कले जिल्लामा सचेतनामूलक कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्ने जनाएको छ ।

(डा. लाल रापचा)
पृष्ठभूमि
मैले आफ्नो कर्मथलो बेनी बजार, म्याग्दीप्रतिको कर्तव्य एवं उत्तरदायित्व ठानेर ‘बेनी बजारको भविष्य’ शीर्षकमा एक संवादलेख लेखेको थिएँ । सो लेख २१ भदौमा यसै दैनिकको पश्चिमेली मन्चमा प्रकाशित भएको थियो । लेख प्रकाशन भए लगत्तै बेनी अनलाइनका सम्पादक हरि गौतमले सं. २०२२ सालमा अमेरिकी विद्वान डा. वेन स्टिन्सनले खिचेको ‘सम्झना विर्सना…’ शीर्षकमा बेनी अनलाइनमा दुईवटा तस्विर अपलोड गर्नुभयो ।

ती दुई तस्विरमा उहिलेको बेनी देखेर म अत्यन्तै भावुक र नोस्टाल्जिक भएँ । अर्को अर्थमा भन्ने हो भने उहिले र अहिलेको बेनीलाई तुलना गर्दा मर्माहित हुनपुगें । स्नातक कक्षामा अनुसन्धान विधि सम्वन्धि बहस छेड्दा तुलनात्मक विधिको उदाहरणमा बेनीलाई नै प्रस्तुत गरें ।

समुद्री ज्वारभाटाभैं प्रश्न उर्लिन थाले—उहिले उहिले सुनजस्तै धान र कोदोको बाला झुल्ने बेनीको त्यस्तो खेतवारी कसरी विनाश हुन पुग्यो ? बदाम फल्ने बदामे लहराका फाँटहरू कता विलाए ? त्यस समयमा बनेका बढीमा ३०–३५ अर्गानिक खर र स्लेटका छाना भएका प्राकृतिक एसीयुक्त घरहरू कता अस्ताए होलान् ? ५२ बर्षको अन्तरालमै अर्नानिक बेनीको नक्शा कसरी परिवर्तन भयो होला र देखिन थाले सिमेन्टका कङ्क्रिटका बाफिला जङ्गलहरू ? यस्तै विलय एवं विनाशका सवालहरूको घनचक्करमा झल्याँस्सै व्युतदै—त्यही उहिलेकै तस्विरमा डा. स्टिन्सनसँगै उभिएर फोटो खिचाउने ६ जना व्यक्तित्वहरू खोजेर अन्तर्वाता लिने निष्कर्षमा पुगें ।

बेनी बजारकै सबैभन्दा अग्रज व्यक्तित्वहरू खोज्दै भौंतारिने क्रममा भूपू माननीय बलमान चोचाङ्गी पुन (ज. १९७७ सं.) सँग भेट हुनपुग्यो रेशमान पुनको सौजन्यमा । म्याग्दी बहुमुखी क्याम्पसकी सहायक क्याम्पस प्रमुख म्याडम रेखा रेग्मी (ज. २०३५ सं.) लाई आपैंmले फोन सम्पर्क गरें । भेटमा त्यो फोटो बारे सोधनी गर्दा म्याडमबाट के पत्ता लाग्यो भने ६ जनामध्ये १ जना व्यक्तित्व अंगत श्रेष्ठ हुनुहुन्छ ।

शिवकुमार श्रेष्ठ, सुदर्शनकुमार श्रेष्ठ र रमेश गिरीहरूबाट पनि सोही कुरोको निश्चित भएपछि सैलेश श्रेष्ठको सौजन्यमा अंगत श्रेष्ठ (ज. १९९८ सं.) सँग पनि अन्तर्वाता लिने काम फत्ते भयो । स्व. कवि भूपि शेरचनका पिताश्री स्व. योगेन्द्रमान शेरचनको बारेमा पनि केही धमिलो जानकारी प्राप्त भयो ।

हालको बेनी बजारको विगत खोतल्ने मेसोमा सबैभन्दा पहिले प्राप्त भएको घर भनेकै थकाली बज्यैको रहेछ । त्यतिखेर आदि(मूल)वासीहरूको अर्गानिक आवास परिपाटीलाई “थकाली ढुङ्गेपाली” भनिने चलन थिएछ । उनी सुन्दरमानकी जिजुबज्यै थिईछन् । बाइसे–चौविसे ढोलथानी डिम्मु महाराजको समयतिर र ढुङ्गेपालीको समयउसो बेनीको इतिहास मात्रै २ सय बर्षको हाराहारीमा पाइन्छ । पर्वत राज्यको इतिहास लामो भएपनि त्यसको खोज यस पूरक लेखको धेय नभएकोले यहाँ बेनी बजारकै जोखिमपूर्ण संरचना, विनाश एवं समाधानमा केन्द्रित छ ।

रेखा म्याडमले थाहा पाउँदासम्म पनि अहिले सिमेन्टका कङ्क्रिट बाफिला जङ्गलहरू उम्रनु भन्दा पहिले बेनी काली–म्याग्दीको वगर, खोल्सो र खेत थियो । स्थानीय पत्थरका धुवाँधुलोरहित बाटाघाटा र वरपिपलका चौतारी थिए—प्रेमिल चौतारीजस्तै । शिवकुमार श्रेष्ठहरूले थाहा पाउँदासम्म पनि कालीगण्डकी किनारा छेउ प्रकाश माविको खाली चौरमा वीरेन्द्र शिल्ड खेलाइन्थ्यो । त्यो खुला चौरमा आज कालीगण्डकी बग्ने गर्दछ । सं. २०१४ र २०१८ को बाढीले वीरेन्द्र शिल्ड खेल्ने चौरलाई स्वात्तै निलेको थियो ।

अन्य स्थानमा खुला मन्चको एक टुक्रो बाहेक अब एक इन्च पनि खुला जमिन बाँकी छैन । मानव अतिक्रमणले आक्रान्त बेनी अब सिमेन्टका कङ्क्रिटयुक्त बाफिला एवं जोखिपूर्ण जङ्गल मात्रै हो । यहाँका कार्यालयहरू भित्र कृत्रिम पंखा नलगाई बेनीवासी एक सेकेण्ड पनि बाँच्न धौधौ मान्ने गर्दछन् ।

त्यती मात्रै नभएर मेरो अनुमानमा केही दशक पछि सं. २०७२ मा राखु भगवतीस्थित बैसरी बजारलाई जस्तै प्रकृतिको क्षयीकरणले बेनीलाई पहिलेकै अवस्था वा वगरमा फर्काइ दिनसक्नेछ । प्रकृतिको यस्तो प्रक्रियालाई व्याक टु जिरो सिद्धान्त भनिन्छ । अनुभवीहरूले बताए अनुसार नाली निर्माण हुनुभन्दा पहिले म्याग्दी बहुमुखी क्याम्पसको सेरोफेरोमा बाढीले त्यस्तै उधुम मच्चाएको थियो ।

प्रकृति र मानव निर्मित यस्ता विनाशबाट शिक्षा लिनुको साट्टो विकासको नाममा अन्धाधुन्धा प्रकृतिमातामाथि विवेकहीन शोषण र अतिक्रमण नै मानवीय दुःखका स्रोत हुन् भनी रहन परोइन । हामीले आज खेपिरहेको दुःख नै त्यही हो—राजधानी शहर होस् वा तराई–पहाडमा । उहिलेको बेनी विनाशको अर्को मूल कारक तत्व भनेको पश्चिमा ढाँचाको आरसीयुपि (रिसोर्स कन्जरभेसन याण्ड युटिलाइजेसन प्रोजेक्ट) थियो ।

सं. २०३१ तिर सन्चालित त्यो परियोजनाले जनमानसमा कङ्क्रिट भौतिक संरचनाको नाममा अन्ध पुँजीवादी र उपभोक्तावादी सोचलाई पक्षपोषण ग¥यो । बेनीमा अनावश्यक कोरा पूँजी र वियरको दुरुपयोग त्यसै कालबाट प्रारम्भ भएको थियो । विकास भनेकै सिमेन्टका बाफिलो एवं जोखिपूर्ण कङ्क्रिटयुक्त जङ्गल मात्रै हो । प्रतिष्ठा हो । मान साथै शान हो ।

त्यही भएर होला बेलायतदेखिको तलब र पेन्सन वा खाडीको रेमिटेन्सवालासम्मले बेनी बजारमा ३ करोडको कृषि पैदावर उद्योग खोल्नुको साटो सिमेन्टको कङ्क्रिटमै मरिहत्ते गरेका हुँदाहुन् । यस्तो गलत सोचले हाम्रा भावी सन्ततिको भविष्य जोखिममा धेकेलेको निर्विवाद छ । जोखिम न्युनीकरणमा हाम्रो प्रयास हामी जोकोहीले पनि आवास संरचना बनाउनु वा वस्ती बसाउनु अघि लिनु पर्ने शिक्षा भनेको सम्वन्धित भूगोल र भूगर्वको गहिरो ज्ञान हो ।

हामीलाई सं. २०७२ को भूकम्पले पनि त्यही पाठ सिकाएको छ र कुरो उठेको छ निर्माण पहिले माटो परीक्षणको । हाम्रो जस्तो भूगोलमा खोला तथा नदी किनारामा वस्ती बसाउनु कुनै पनि हिसावले वैज्ञानिक र न्यायसंगत छैन । म्याग्दीमै पनि बैसरी बजारको व्याक टु जिरो त्यही शिक्षा हो । बेनी बजारले त्यो प्रकोप वा विपतको तयारी आजै नगरे भोलि ढिला हुनसक्छ । वाढी प्रकोपबाट जोगिन खोला वा नदी किनारालाई अतिक्रमण गर्ने काम रोक्नु नै वुद्धिमानी ठहर्छ ।
बेनी बजार पनि भौगोलिक विनाश अति जोखिम क्षेत्रमा पर्दछ ।

बेनीको मात्रै नभएर नेपालकै पहाड र हिमालयको निर्माण टिबेटन र इण्डियन प्ल्याटोको अन्तरघर्षणबाट बनेको छ भन्ने वैज्ञानिक तथ्य छ । त्यसैले पनि नेपाल हिमालय र पहाडी क्षेत्र भूकम्पको उच्च जोखिम क्षेत्रमा पर्दछ । मल्लाज, पर्वतको भीरपहरा अत्यन्तै काँचो चट्टान र क्षययोग्य माटोले बनेको छ भन्ने कुरा सामान्य मान्छेको अवलोकनले पनि थाहा लाग्दछ ।

एकजुट भएर प्रयास गर्ने हो भने बाढीपहिरो र भू–क्षयीकरणलाई हामीले न्युनीकरण गर्न सक्नेछौं । जलवायु परिवर्तनको असरलाई पनि न्युनीकरण गर्न सक्नेछौं । त्यस्ता चाल्नै पर्ने कदमहरू हाम्रै विवेकमा निर्भर गर्दछन् । पहिलो, म्याग्दी बेनी र पर्वत बेनीका जोखिमपूर्ण किनाराहरूमा अबउसो गगनचुम्बी भवन ठड्याउने दुष्प्रयास नगरौं दुष्स्वप्न नदेखौं ।

किनभने काली–म्याग्दीका वारिपारी किनाराहरू न्युयोर्क सहरजस्तै भूगोल होइनन् गगनचुम्बी भवन ठड्याउने खालका । यसैगरी नदी र खोला किनाराहरूमा सडक खन्नु पनि अत्यन्तै जोखिमपूर्ण छ । दुवै बेनीका आफ्नो सीमा तथा व्यवधानहरू छन् । दुवै बेनी त्यस्तो जोखिमबाट मुक्त छँदै छैनन् । बेनपा त्यतातिर कडा नीति रवैयाका साथ कार्यान्वयनमा उत्रिओस् । यसमा नागरिकहरूको सझदारी तथा साथ आवश्यक हुन्छ । तराई, पहाड र हिमाल जहाँ भएपनि प्रकृति प्रकोपमा मानवीय क्षेती भईसकेपछि सरकारले सहयोग गरेन भन्नु अर्थहीन हुन्छ किनकि त्यसको उत्तरदायित्व असल नागरिक आपैंmले पनि लिनु जरुरी छ ।

बेनपाले आफ्नो दीर्घकालीन योजनामा काली–म्याग्दीको मुहानसम्मै पुगेर अतिक्रमण तथा भूक्षयीकरणलाई रोक्ने अभियान सफल बनाओस् । यस्तो अभियानको सिको देशभरि नै गर्न सकिनेछ ।

पहिरो र बाढी रोकथाम गर्न प्रत्यक नाङ्गो डाँडाकाँडा र पाखापखेरामा वृक्षारोपण गरी हरियाली वृद्धि गरौं र जथाभावी विकासको नाममा डोजर नचलाऔं । सो भन्दा पहिले त्यस्तो कुकार्यको वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कन गर्न÷गराउन नभुलौं । यस्तो आपतविपतसँग दैवको प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष केही सरोकार हुँदैन ।

आफ्नो दुष्कार्यमा दैवलाई दोष लगाउने नकाम रोकौं र असल अभ्यास एवं कार्यमा सहभागी बनौं । फोस्रा भाषण बन्द गरी सुकर्ममा जुटौं । देशलाई फत्फताउनेको जमात होइन पौरखी हातहरूको खाँचो भएकोले पौरखमा जुटौं । कुरा कम काम बढी । धानको बाला झुल्ने २२ साले बेनी त अब फर्काउन असम्भव छ । तर सम्भव के पनि छ भने धानको बाला झुल्ने खेतवारीमा ठडिएका कङ्क्रिटका छातभरि, बरन्डाभरि हरियाली बढाउन सकिन्छ । फेरि बेनीलाई प्रकृतिको पूर्ण अवस्थामा फर्काउन भने सक्छौं । जे सक्छौं त्यो गरौं । हामीले धेरै नसके पनि आप्mनो घर–परिवारमा उत्पादन भएको फोहोरमैला आपैंm व्यवस्थापन गर्न सक्छौं । त्यो गरौं । व्यर्थैको भ्mयाली नपिटौं ।

निष्कर्ष
हामी बेनीवासीसँग असल नागरिक हुनुको अरू विकल्प केही छैन । यो धु्रवसत्य हो । पश्चिमा विचार र जीवनशैलीको मात्रै पिछलग्गु बन्ने कुकार्य रोकौं । केवल परनिर्भर नभई आत्मनिर्भर बन्न सिकौं । असल नागरिक हुँदै आत्मनिर्भर नागरिक बन्नुको पनि हामी म्याग्देलीसँग अर्को विकल्प छँदै छैन । ३०–३५ अर्गानिक खर र स्लेटबाट हजारौं संख्यामा बनेका अव्यवस्थित बाफिला कङ्क्रिट घरहरू अब नथप्दा नै राम्रो हुन्छ । संक्षेपमा घरमा आगो लागिसकेपछि कुवा खन्न शुरु गर्ने शताब्दिऔंको लोसेपनमा सुधार ल्याउनु पर्छ भन्ने नै बेनी विनाशको असल शिक्षा हो । यसलाई तपाइँ हामी सबैले ग्रहण गरौं । त्यसैमा हामी बेनी, म्याग्दीवासीको कल्याण छ ।

सिविन नेपाल म्याग्दीको छाता संस्था योङ्ग ब्वाइज नेटवर्क म्याग्दी गठन भएको छ । युवाहरु सहभागी नेटवर्कले सामाजिक क्षेत्रमा काम गर्ने योजनासहित शनिबार बेनीमा सम्पन्न युवाहरुको भेलाले थमप्रसाद आचार्यको अध्यक्षतामा १३ सदस्यीय समिति गठन गरिएको हो ।

समितिको उपाध्यक्षमा सन्दिप शर्मा रिजाल, सचिवमा रोशन परियार, कोषाध्यक्षमा सुशन बराईली र सह–सचिवमा अमर छन्त्याल रहेका छन् । सदस्यहरुमा नविन पुन, नारायणप्रसाद पौडेल, भूमिराज शर्मा, रुपेश पूर्जा, आत्माराम सुवेदी र मेखप्रसाद पुन मगर रहेका छन् ।पछि थप दुईजना मनोनित गरिने समितिका उपाध्यक्ष सन्दिप शर्मा रिजालले बताए । यसैगरी आइतबार योङ्ग ब्वाइज नेटवर्कले जिल्ला अस्पतालमा फलफुल वितरण गर्ने निर्णय गरेको जनाएको छ ।