म्याग्दीको बेनी नगरपालिका वडा नम्वर ६ मा रहेको ज्ञान मन्दिर सामुदायिक सिकाई केन्द्रको आयोजना र बेनी नगरपालिकाको सहयोगमा हराउँदै गएको छ मादल बजाउने संस्कृति जोगाउन ४ दिने मादल बजाउने सिपमुलक तालिम सुरु भएको छ ।

तालिमको शुक्रबार बेनी नगरपालिका शिक्षा शाखाका उपसचिव हेमचन्द्र पौडेलले उद्घाटन गर्नुभएको हो । उपसचिव पौडेलले कुनै पनि सिपले व्यक्तिको क्षमता विकासमा सहयोग पु¥याउने बताउनुभयो । गाउँ समाज गाइने रत्यौली, लोक भजन लगायतमा मादल बजाउन सक्ने गरि सिप सिक्न सहभागीहरुलाई आग्रह समेत गर्नुभएको थियो ।

बेनी नगरपालिका वडा नम्वर ६ का अध्यक्ष कृष्णसिँह बानियाँले नेपाली मौलिक लोकबाजा मादल बजाउने सिप महिला दिदी वहिनीहरुका लागि आवश्यक रहेको बताउनुभयो ।विहेको रत्यौली गीत गाउदा पुरुषले मादल बजाएको नसुहाउने भन्दै त्यसका लागि महिलाहरुले नै मादल बजाउन सक्ने बन्नुपर्ने बताउनुभयो ।

सिकाई केन्द्रका अध्यक्ष ज्ञानेन्द्र सुवेदीले मादल बजाउने सिपलाई अनौपचारिक शिक्षाको रुपमा लिन सकिने बताउनुभयो । उहाँले मादलको सिपलाई व्यवसायिकतामा समेत जोड्न सकिने बताउनुभयो ।

४ दिन सम्म संचालन हुने तालिममा म्युजिसियन दिनेश पुन राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठान गण्डकी प्रदेश समितिका सदस्य समेत रहनुभएका कलाकार अमित विश्वकर्मा सहजकर्ताको रुपमा रहनुभएको छ । तालिममा बेनपा ६ भित्रका विभिन्न आमा समुहहरुबाट ४२ जनाको सहभागिता रहको छ । उद्घाटन कार्यक्रम सिकाई केन्द्रका अध्यक्ष सुवेदीको अध्यक्षता र सामुदायिक परिचालक पत्मा गौतम शर्माको संचालनमा सम्पन्न भएको थियो । कार्यक्रममा वडा सदस्यहरु राधिका विश्वकर्मा र शारदा रानाको पनि उपस्थिति रहेको थियो ।

म्याग्दीको रघुगंगा गाउँपालिका वडा नं १ तिप्ल्याङमा सडक माथिबाट खसेको पहिरो पन्छाएसँगै सवारी आवागमन पुनःसञ्चालन भएको छ । शुक्रबार दिउँसो हावाहुरीसँगै भिषण बर्षा हुदाँ पाखोबाट खस्ने ढुङ्गा र पहिराको अवरोध हटाएपछि दुईतर्फी सवारीसाधन सञ्चालन भएको प्रहरी नायव उपरीक्षक भरत श्रेष्ठले बताए ।

उनका अनुुसार पहिरोले गुडिरहेका सवारीसाधनलाई क्षति पुग्न सक्ने र यात्रुलाई चोटपटक लाग्न जोखिमलाई मध्यनजर गरी सडकखण्डका विभिन्न स्थानमा समेत प्रहरी परिचालन गरिएको थियो ।

राष्ट्रिय गौरवको आयोजना कालीगण्डकी करिडोरको बेनी–जोमसोम–कोरला सडकखण्डमा यो क्षेत्र समेत पहिरोको जोखिममा रहेकाले सतर्कता अपनाउन समेत अनुरोध गरिएको छ । कमजोर भू–बनोट र कालीगण्डकी नदीको कटानका कारण हिउँदमा सुक्खा पहिरो र वर्षामा बाढीपहिराका कारण सडकमा ज्यानकै जोखिम मोलेर यात्रा गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।

कूल ७६ किलोमिटर दूरीको बेनी–जोमसोम सडक बर्खाको समयमा दर्जनौ स्थानमा अवरुद्ध हुने गरेको छ। भिरमाथिको पाखो भूमिगत पानी र पहिराले चिराचिरा भएर सडकमा पहिरो खसिरहने हुँदा जोखिमका साथै सडक अवरुद्ध हुने गरेको छ । सडकमा थुप्रिने बाढी र पहिरोको अवरोध कालीगण्डकी करिडोरले डोजरको सहायताले पन्छाउने गरेको छ ।

मुस्ताङमा पालिएका च्यांग्राको भुवा पश्मिना बनाउने कच्चा पदार्थका रुपमा प्रयोग गर्न उपयुक्त देखिएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार केन्द्रले अन्तर्राष्ट्रिय पश्मिना विशेषज्ञ, कृषि अनुसन्धान परिषद्अन्तर्गत नेपाल पशु प्रजनन तथा आनुवांशिक अनुसन्धान केन्द्र, नेपाल पश्मिना संघ र च्यांग्रा पश्मिना किसान संघको समन्वयमा नेपालमा पहिलोपटक गरेको परीक्षणबाट मुस्ताङी च्यांग्राको भुवा गुणस्तरका हिसाबले पश्मिनाका लागि उपयुक्त भएको पुष्टि भएको हो।

पश्मिना संघका अध्यक्ष धनप्रसाद लामिछानेले मंगोलियामा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोगशालामा गरिएको परीक्षणमा मुस्ताङी च्यांग्राको भुवाको गुणस्तर पश्मिनाको कच्चा पदार्थका रुपमा प्रयोग गर्न उपयुक्त रहेको प्रतिवेदन प्राप्त भएको जानकारी दिए।

‘एक वर्षअघि विज्ञहरुको टोली यहाँ आएर लोमान्थाङ, लोघेकर दामोदरकुण्ड, बारागुङ मुक्तिक्षेत्र र घरपझोङ गाउँपालिकाबाट आठ सय च्यांग्राको भुवा नमुनाका रुपमा संकलन गरी गुणस्तर परीक्षणका लागि लगेका थिए’, उनले भने, ‘यसै साता कृषक र जनप्रतिनिधिलाई भेला गरी परीक्षण प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्दै भुवाको थप गुणस्तर सुधार र व्यावसायिक उत्पादनका लागि छलफल गरेका छौं।’

चारवटै पालिकाका एक सय ६० किसानले पालेका पाँच–पाँचवटा फरक–फरक, भूगोल, तौल, रङ र उमेर समूहका च्यांग्राको शरीरबाट नमुनाका रुपमा भुवा संकलन गरी परीक्षण गरिएको लामिछानेले जानकारी दिए। परीक्षणपछि नेपालमा पश्मिना बनाउने कच्चा पदार्थका रुपमा प्रयोग गरिने भुवाको स्रोत रहेको अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा सन्देश प्रवाह भएको भन्दै यसले च्यांग्रापालन विस्तार र पश्मिना उद्योगको सम्भावना बढेको उनले बताए।

संकलित नमुनालाई पश्मिनाको मोटाइ र लम्बाइ मापन गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त प्रयोगशालाका साथै नेपाल गुणस्तर तथा नाप तौल विभागमा व्यावसायिक गुणस्तर परीक्षण गरिएको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार केन्द्रका परामर्शदाता सिचन श्रेष्ठले बताए। ‘च्याङ्ग्राको भुवा पस्मिनाका लागि (क) श्रेणीको कच्चा पदार्थ हो। भेडा र चौंरीको तुलनामा च्याङ्ग्राको भुवालाई गुणस्तरीय मानिएको छ’, उनले भने।

प्रतिवेदन सार्वजनीकरणसँगै सुझावअनुसार कश्मिरका डा. खिलाल खान र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार केन्द्रका प्राविधिक विशेषज्ञ प्रा.डा. सर्फराज वानीलाई ल्याएर कृषकलाई च्याङ्ग्रा पाल्ने गोठ, आहारा र नश्ल सुधारसम्बन्धी आधुनिक ज्ञान र सीप प्रदान गरिएको परामर्शदाता श्रेष्ठले जानकारी दिए। उनका अनुसार यही जेठ ९ देखि सुरु भएको स्थलगत तालिम १६ गते सम्पन्न भएको थियो।

टोलीसँगै मुस्ताङ पुगेकी नेपालका लागि युरोपियन युनियन (इयु) का राजदूत भेरोनिक लोरेन्जोले लोमान्थाङ गाउँपालिकाका छिरिङ वाङ्दीले स्थापना गरेको ‘पश्मिना रिसर्च एन्ड एग्रो टुरिजम फार्म’ को उद्घाटन गरेकी थिइन्।

मुस्ताङमा च्याङ्ग्राको पश्मिनाको अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उच्च सम्भावना देखिएकाले यसको प्रवर्द्धन र व्यवस्थापनमा सघाउने राजदूत लोरेन्जोले बताइन्। विश्व बैंकको नेपालस्थित कार्यालयका प्रतिनिधिले पनि पश्मिनाको भुवा संकलन केन्द्रको अनुगमन गरेका थिए।

पश्मिनाको गुणस्तर सुधारका लागि विदेशी प्रशिक्षकबाट पाएको ज्ञान, सीप र अनुभव उपभोगी बन्ने कृषक वाङ्दीले बताए। लोमान्थाङ गाउँपालिकाका अध्यक्ष टसीनर्बु गुरुङले च्यांग्रापालनबाट कृषकलाई मासु बिक्रीका साथै पश्मिनाका लागि भुवा उत्पादन गरेर दोहोरो लाभ लिने सम्भावना रहेको बताए। च्यांग्रापालनलाई थप व्यावसायिक, आधुनिकीकरण र संख्या वृद्धि गर्न पहल गर्ने उजको भनाइ छ।

प्राकृतिक रुपमा कम उत्पादन हुने च्यांग्राको भुवाबाट मात्रै प्रत्येक वर्ष सानो परिमाणमा उत्पादन गरिने पश्मिनाको व्यावसायिक माग बढ्दै गएको छ। राम्रो गुणस्तरको च्यांग्रा पश्मिनाका लागि आकर्षक मूल्य तिर्न नेपाली खरिदकर्ता तयार भएकाले च्यांग्रापालक कृषकले मनग्य आम्दानी गर्न सक्ने सम्भावना बढेको छ।

नेपालबाट निर्यात हुने प्रमुख वस्तुका रुपमा रहेको पस्मिना बनाउन च्यांग्राको भुवा प्रशोधन गरेर निस्किएको धागो कच्चा पदार्थका रुपमा प्रयोग हुन्छ। नेपाल पश्मिना उद्योग संघका अनुसार नेपालबाट वार्षिक  तीन अर्ब रुपैयाँको पस्मिना निर्यात हुन्छ भने वार्षिक एक सय ९५ टन पस्मिना बनाउन आवश्यक पर्ने भुवाको धागो आयात हुन्छ।

विदेशबाट कच्चापदार्थ आयात घटाउन मुस्ताङ, मनाङ, डोल्पा, मुगु, हुम्लालगायत जिल्लाका कृषकबाट पछिल्लो दुई वर्षयता च्यांग्राको भुवा खरिद गर्न थालिएको पश्मिना उद्योगी भीम शेरचनले बताए। उनका अनुसार संघले मुस्ताङबाट वार्षिक दुई मेट्रिकटन भुवा संकलन गरेर लैजाने गरेको छ।

बजारको सुनिश्चितता नभएकाले मुस्ताङका कृषकले यसअघि ऊन निकाल्ने गरेका थिएनन्। भुवा शरीरबाटै झरेर खेर जाने गरेको थियो। तीस प्रतिशतको हाराहारीमा ऊन निकाले पनि बजार नपाउने समस्या थियो। नेपाल फाइबर प्रोसेसिङ उद्योगले लोमान्थाङमा भुवा संकलन र काठमाडौंमा प्रशोधन केन्द्र स्थापना गरेको छ।

वैशाख र जेठ महिना च्यांग्राको शरीरबाट भुवा निकाल्ने याम हो। भुवा निकाल्ने सीपसँगै नयाँ प्रविधि हस्तान्तरण गरिएको छ। मुस्ताङको मुक्तिनाथ, कागबेनी, छुसाङ, जोमसोम, चैले, घमी, चराङ, लोमान्थाङलगायत ठाउँका कृषकले व्यावसायिक च्यांग्रापालन गरेका छन्। भेटेरीनरी अस्पताल तथा पशुसेवा विज्ञ केन्द्रका अनुसार जिल्लामा ५२ हजार च्यांग्रा पालिएका छन्। –रासस