पर्वतको जलजला गाउँपालिका-२, गौराटोली इशा पाख्रिनकी आमा सपनाले केही समय अघि सुटुक्क दोस्रो विहे गरिन् । राती एउटै बिस्तारामा सुतेकी आमाले छाडेर गएको तीनवर्ष भयो । आमाको काखमा गुटमुटिने इशाले बुबालाई समेत चिन्दैनिन् ।

ज्यालामजदुरीका लागि पूर्वी नेपालबाट आएका बुबाले आमालाई छाड्दा उनी एक वर्षकी थिईन् । काम खोज्न जान्छु भन्दै श्रीमान बेपत्ता भएका थिए । त्यसपछि सपनाले समेत चटक्कै छाडेर गएपछि इशा अलपत्र परिन् । आफन्तको घरमा आलोपालो बस्दै आएकी इशाको मार्मिक कथाले सबैका आँखा रसाउँछ । उनलाई आफन्तले पनि ‘बिरालोले बच्चा सारे झैं’ कहिले कता त कहिले सार्न थालेपछि उनलाई अप्ठेरो छ । तरपछि आफन्तको शरणमा नबसी उनलाई सुखै छैन ।

एकाविहानै उठ्ने, नियमित घरायसी काम गर्ने, खाना पकाउने, सानो बुबाका छोराछोरीलाई सघाउने र फुर्सदको समयमा पढ्ने गरेकी इशा विद्यालयमा मेहनती, लगनशिल र इमान्दार विद्यार्थीको रुपमा चिनिन्छन् । आमा सम्झँदा अझैपनि इशाको आँखामा आँसु टिलपिल–टिलपिल गरिरहन्छन । जन्मदिने आमाबुबाले छाडेर गएपछि सानो बुबा कमल बोहोराले आश्रय दिएर घर नजिकैको समाज कल्याण आधारभुत विद्यालयमा कक्षा ५ मा उनी पढ्छिन् ।

विद्यालयभित्र रहेका करिब एकसय जना विद्यार्थीमध्ये उनको उपस्थिती फरक छ । नियमित विद्यालयमा आउने, थकित अवस्थामा पनि पढाईमा सक्रियता देखाउने र साथीहरुसँग हँसिलो अनुहारमा घुलमिल हुने गरेकी इशा साथीहरुले आमाबुबाको कुरा गर्दा भक्कानिन्छिन् ।

उमेरले ११ वर्षमा टेकेकी इशाले बल्ल आफु अभिभावकविहीन भएको महसुस गर्न थालेकी छन् । एउटै घरमा बस्ने भाईबहिनी निजी विद्यालयमा जाँदा उनको मन चसक्क दुख्छ ।  सामुदायिक र निजी विद्यालयको शिक्षाभन्दा पनि आमाबुबा नभएकै कारणले सरकारी विद्यालयमा आएको भन्ने महसुस गर्न थालेकी इशाले विद्यालय भित्रको मायाले अभिभावक बिर्सिने प्रयास गर्छिन् ।

विद्यालयमा हुने कार्यक्रममा साथीहरु आमाबुबासँगै आउँदा उनको अनुहार मलिन भएर कालो बादल मडारिएजस्तै हुन्छ । हरेक दिन अभिभावक विद्यालयमा खाजा बनाउन आउने गरेको अवस्थामा उनलाई पनि माया गर्छन् ।

आइतबार विद्यालयमा आयोजित एक कार्यक्रममा उनको आँखामा आशु टिलपिल गरिरहेका थिए । आमाबुबाका बारेमा बुझ्न खोज्दा सबैभन्दा पहिलो उनको आँसु झर्छ, लामो समयसम्म रुँदा उनलाई सम्हाल्ने साथीहरु पनि भावुक हुन्छन् ।  अभिभावकविहीन भएकालाई स्थानीय यूवा नविन जिसीले जन्मदिनको अवसरमा सहयोगको घोषणा गर्दा आँखामा टिलपिल आँसु बग्दापनि पनि इशा हाँस्दै थिइन ।

उनको आँसु पनि हाँसेरै टल्किने गरेको थियो । ‘इशा विद्यालयकै नमुना विद्यार्थी हुन्, आमाबुबाले छोडेर गएपछि विचल्लीमा परेकी छन्,’ विद्यालयका प्रधानाध्यापक डम्बरबहादुर घर्ती क्षत्रीले भने । उनले भविश्यमा शिक्षक बन्ने भन्दै कक्षामा समेत अगाडी गएर पढाउने, शिक्षकलाई सघाउने गरेको समेत प्रअ क्षत्रीको भनाई छ । उनको जन्मदिन विद्यालयकै शिक्षकले मनाइदिने गरेका छन् ।

विद्यालयका शिक्षकहरुको सहयोगले समेत केही राहत पुगेपनि क्षमता अनुसारको पढाईका लागि उचित वातावरण नभएकाले सहयोगी हातको खोजीमा रहेको प्रअ क्षत्रीले बताए । आमाले छोडेपछि विचल्ली अवस्थामा उद्धार गरिएकी इशा कक्षा २ मा भर्ना भएकी थिईन् हाल । उनी कक्षामा उत्कृष्ट ५ विद्यार्थीमा पर्ने विद्यालयले जनाएको छ ।

म्याग्दीमा यस बर्ष २१ जना क्षयरोगका बिरामी घटेका छन् । जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय म्याग्दीको तथ्याङ्कअनुसार चालु आर्थिक वर्षको चैत पहिलो सातासम्म सात २१ जनाको पहिचान भएको छ भने ३ जना गत बर्षका रहेका छन् । गत वर्ष ४६ जना बिरामी फेला परेका थिए ।

गतबर्षकोे तुलनामा यस वर्ष क्षयरोगीको संख्या घटे पनि आगामी चार महिनामा अझै थपिने अनुमान गरिएको स्वास्थ्य कार्यालय म्याग्दीका प्रमुख एकनारायण लम्सालले बताए । उनका अनुसार बेनी नगरपालिकामा ११ जना, धौलागिरीमा एक जना, अन्नपूर्णमा २ जना, मंगलामा ४ जना र मालिकामा ४ जना रहेका छन् भने रघुगंगामा क्षयरोगका बिरामी शून्य रहेको छ ।

पछिल्लो समय स्वास्थ्यकर्मीले समाजमा क्षयरोगसम्बन्धी सचेतनामुलक कार्यक्रम सञ्चालन गरेसँगै रोगी पत्ता लाग्नेदर बढ्न थालेको स्वास्थ्य कार्यालयले जनाएको छ । बेनी अस्पतालका मेडिकल सुपरिन्टेन्डेन्ट डा. जितेन्द्र कुवँरले समाजमा बहिस्कृत हुने त्रासले अझैपनि खुलेर उपचारका लागि नआउने गरेको बताए ।

उनले क्षयरोगलाई पाप भन्दै तिरस्कृत गर्ने प्रबृत्ती हटेपनि जनचेतनामुलक कार्यक्रम सहित बिरामीको पहिचानमा समेत तिब्रता दिनुपर्ने बताए । स्वास्थ्य संस्थामा क्षयरोगको औषधी निशुल्क पाईने र ६ महिना सम्म नियमित रुपमा औषधी सेवन गरेमा रोग निको हुने भएकाले क्षयरोगका लक्षण देखिएका व्यक्तिहरुले समयमै स्वास्थ्य परिक्षण गर्नुपर्ने र बालबालिकाहरुलाई अनिवार्य रुपमा बिसीजी खोप लगाउनु पर्ने बताए ।

क्षयरोगबाट पिडित भएकाहरुको पहिचान पछि समयमै उपचार गराई नियमित औषधी सेवन गरेकाहरुमध्ये ९७ प्रतिशतको उपचार समेत सफल भएको तथ्याङ्कले देखाएको छ । क्षयरोग लागेका एक व्यक्तिबाट एक बर्षमा कम्तीमा १० जनामा सर्ने खतरा समेत छ ।

दुई हप्ता बढी खोकी लाग्ने, साँझपख ज्वरो र पसिना आउने, खान मन नलाग्ने, छाती दुख्ने, दुब्लाउँदै जाने, खकारमा रगत देखा पर्ने जस्ता लक्षणहरु देखिएमा जुनसुकै व्यक्ति पनि क्षयरोगबाट पिडित भएको हुन सक्ने भएकाले सो लक्षण देखिएमा स्वास्थ्य संस्थामा पुगेर उपचार गराउनुपर्नेमा जोड दिए । पत्रकार महासंघ म्याग्दीका अध्यक्ष तारानाथ शर्मा र जनगरणा कार्यालयका प्रमुख घनश्याम सापकोटाले बोलेका थिए ।

नेपाल सरकारले विप्लव नेतृत्वको नेकपामाथिको प्रतिबन्ध फुकुवा गरेपछि पहिलोपटक म्याग्दीका धुब्र घिमिरे ‘विप्लब’ सार्वजनिक भएका छन् ।

गत फागुन २० गते सरकारले प्रतिबन्ध फुकुवा गरेपनि सार्वजनिक नभएका बेनी नगरपालिका–२ बगरफाँट निवासी एवम् धौलागिरी ब्यूरो इन्चार्ज घिमिरे मंगलबार मंगला गाउँपालिकामा आयोजित यूवा संगठनको प्रथम भेलामा सम्बोधन गदै म्याग्दीमा एकिकृत जनक्रान्तिको नेतृत्व यूवाको काँधमा रहेको बताएका थिए ।

भेलामा विप्लवले सत्ताको स्वार्थ र निर्वाचनको तयारीका लागि सरकारसँग सम्झौता नभएको बताए।‘जनक्रान्तिलाई शान्तिपूर्ण ढंगले अगाडी बढाउछौं, हामीले कसैसँग सम्झौता गदैंनौ’ नेता विप्लवले भने । राजनीतिक विषयको समाधान गर्ने गरी तीनबुँदे सहमति भएको बताउँदै जनक्रान्तिको बाटो नमोडिएको बताए ।

नेकपाका सम्पूर्ण गतिविधि शान्तिपूर्ण रूपमा सञ्चालन हुने भएकाले अव जिल्लाभित्र सबै क्षेत्रमा पुगेर पार्टीलाई बलियो बनाउने समेत उनले बताए । हिंसात्मक गतिविधि सञ्चालन गरेको जनाउँदै विसं २०७५ फागुन २८ गते नेकपाका गतिविधि सञ्चालनमा रोक लगाएपछि उनी भूमिगत भएका थिए ।

तत्कालिन माओवादीको जनयूद्धदेखि नै लोकप्रिय नेताको रुपमा चिनिन्थे । प्रतिबन्धित अवस्थामा राज्य पक्षले नियन्त्रणको प्रयास गरेपनि विप्लव साविकको धौलागिरीका चार जिल्लाभित्रै कार्यरत थिए । विप्लवलाई माओवादीभित्रका इमान्दार नेताको रुपमा समेत जिल्लाका राजनीतिक दलका नेताहरुले समेत चिन्ने गरेका छन् ।

भेलामा नेकपा म्याग्दी इन्चार्ज दिपाले म्याग्दी जिल्लाभित्र पार्टी लोकप्रिय रहेको बताउँदै प्रतिबन्धित अवस्थामा खुलेर समर्थन गर्ने अवस्था नभएपनि अव सजिलो भएको बताईन् । भेलामा मुस्ताङ इन्चार्ज फिल्टर, अनेमासंघ केन्द्रिय सदस्य उषा घर्तीमगर लगायतको उपस्थिती रहेको थियो ।

भेलामा नियन्त्रणमा रहेका सम्पूर्ण बन्दीको रिहाइ गर्ने र मुद्दा खारेजीका लागि समेत दवाव दिने निर्णय भएको थियो । यसैबीच भेलाले नविन विश्वकर्माको अध्यक्षतामा १७ सदस्यीय यूवा संगठन गठन गरेको छ। संगठनको उपाध्यक्षमा उज्जवल केसी, सचिव टंकप्रसाद पौडेल, कोषाध्यक्ष मनबहादुर रोका रहेका छन् ।

म्याग्दीको सदरमुकाम बेनी मंगलाघाटबाट प्रहरीले ठूलो परिणाममा लागु औषधसहित एक जनालाई पक्राउ गरेको छ। रघुगंगा गाउँपालिका–६ कोटगाउँ घर भई मंगलाघाटमा कोठा भाडामा लिएर बस्दै आएका २१ बर्षिय युवा साजन शेरपुञ्जालाई लागुऔषध सहित पक्राउ गर्दा उनी नसामा थिए ।

सुराकीको आधारमा शेरपुञ्जाको कोठामा पुगेको प्रहरीको टोलीले २९७ थान लागु औषधसहित नियन्त्रणमा लियो । सोमबार प्रहरीले नियन्त्रणमा लिएको शेरपुञ्जालाई मंगलबार प्रहरीले सार्वजनिक गर्दा समेत नशामै लठ्ठ थिए ।

शेरपुञ्जाबाट प्रहरीले बरामत गरेको परिमाण अहिलेसम्म म्याग्दीमा फेला परेको धेरै लागु औषधमध्ये एक हो । पाखापानी घर भएपनि कुहुँ आफन्तकोमा बसेर माध्यामिक तहको पढाई गरेका शेरपुञ्जाको हाउभाउ र बरामद गरिएको लागु औषधको अवस्था हेर्दा उनी लागु औषधको मालिक जस्तो देखिदैन् ।

बेनीमा लागुऔषधका प्रयोगकर्तालाई लक्षित गरी ल्याइएको अवस्थामा शेरपुञ्जा नै कारोबारी हुन वा भरियाको रुपमा प्रयोग गरियो भन्ने विषयमा प्रहरीले अनुसन्धान गरिरहेको छ । कारोबारीले नै लागुऔषधको सेवन गरेको अवस्थामा भेटिएकाले बिक्री केन्द्र बनाएर प्रयोगमा समेत सघाइरहेको हुनसक्ने अनुमान समेत गरिएको छ ।

प्रहरी नायब उपरिक्षक श्यामकुमार राईले शेरपुञ्जाले लागुऔषध ओसार पोसार र प्रयोग गर्ने गरेको सुराकीको आधारमा उनकै कोठाबाट उक्त परिमाणको आगुऔषध सहित एक थान ल्यापटप समेत बराबद गरिएको बताए । शेरपुञ्जाको कोठाबाट ९९÷९९ एम्पुल डाइजापाम, फेनरगन र नुरफिन बरामद गरेको छ ।

शेरपुञ्जाको साथबाट बरामद भएको यो लागुऔषधको परिणाम जिल्लामा अहिलेसम्मकै ठुलो रहेको प्रहरीले जनाएको छ । प्रहरीले जिल्ला अदालतबाट ५ दिनको म्याद थप गरि शेरपुञ्जा माथि अनुसंधान प्रकृया अघि बढाएको छ । यसअगाडी समेत पटकपटक मंगलाघाट क्षेत्रबाट लागुऔषध भेटिएको छ ।

आर्थिक हैसियत राम्रो नभएकाहरु नै कारोबारीको रुपमा देखिनुले म्याग्दीमा गिरोह सक्रिय रहेको अनुमान प्रहरीले गरेको छ । प्रयोगकर्तालाई सित्तैमा दिने र खरिद गर्न आउनेलाई प्रयोगकर्तालाई नै प्रयोग गरी बिक्री गर्ने गरेको आधारमा प्रहरीले लागुऔषधको कारोबार गर्ने मुख्य गिरोहको पहिचान गर्ने प्रयासमा रहेको छ ।

प्रहरीलाई शेरपुञ्जाले दिएको नामबाट समेत केही नयाँ तथ्य फेला पर्न सक्ने अनुमान गरिएको छ । म्याग्दीमा ब्राउनसुगर र खैरोहिरोइनको प्रयोगकर्ता र कारोवारकर्ता समेत रहेको अनुमान गरिएको छ । यसपटक प्रहरीले जालो लागु औषधको जालो भत्काउँदै गरी अभियानमा जुटेको बताए ।

पश्चिम म्याग्दीको दरबाङमा बैशाखदेखि १५ शैयाको अस्पताल सञ्चालनमा आउने भएको छ । गण्डकी प्रदेश सामाजिक विकास मन्त्रालय र मालिका गाउँपालिकाको सक्रियतामा दरबाङमा अवस्थित प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रलाई अस्पताल बनाउन आवश्यक भवन मर्मत, बेडसहित विभिन्न उपकरण थप औषधि खरिद गरिएको छ ।

अस्पतालबाट आकस्मिक सेवा, ल्याव सेवा, एक्सरे सेवासहित आधारभुत चिकित्सकीय सेवा प्रदान गर्ने गरी ८ जना स्वास्थ्यकर्मीलाई करारमा नियुक्ती गर्ने तयारी भएको गाउँपालिका अध्यक्ष श्रीप्रसाद रोकाले बताए ।

‘अब दरबाङबाटै बिरामीले गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा पाउँछन्,‘रिफर सेन्टरको रुपमा चिनिएको केन्द्रमै जटिल अप्रेसन सहितको सेवा उपलब्ध गराउँछौ’ अध्यक्ष रोकाले भने । उनले तत्काल पुरानै संरचनामा केही परिवर्तन गरी सेवा बेड थप र सेवा विस्तार गरिएपनि भविस्यमा अस्पतालका लागि छुट्टै संरचना सहितको आधुनिक उपकरण समेत माग गर्ने बताए ।

अस्पतालका लागि विभिन्न यूनिट थप गरिएको गाउँपालिका उपाध्यक्ष खरमायाँ विटालुले बताईन् । ‘२४ घण्टा सेवा दिने गरी आवश्यक सम्पूर्ण तयारी गरिएको छ,‘अब स्वास्थ्य सेवामा पश्चिम म्याग्दीले फड्को मार्छ’ उपाध्यक्ष विटालुले भनिन् । उनले विस्तारै अप्रेसन सहितको प्रसूति सहित अन्य जटिल अप्रेसन समेत गर्ने गरी बार्षिक योजना बनाउने बताईन् ।

निक साइमन इन्स्टिच्युटले अस्पताल ब्यवस्थापनमा सदृुढीकरण अन्तरगत न्यूनतम सेवा मापदण्ड कार्यान्वयन कार्यक्रममार्फत अस्पताल सुधारको कार्यशाला गोष्ठी समेत सञ्चालन गरिएको थियो । अस्पतालमा तत्काल शब घर सहित प्रवेशद्धारमा अपाङ्खमैत्री संरचना समेत थप गरिने छ । दरबाङमा अस्पताल बनाउन सामाजिक विकासमन्त्री नरदेवी पुनको सक्रियताले समेत ठूलो काम गरेको मालिका–७ का वडा अध्यक्ष सन्तनाथ सुबेदीले बताए ।

उनले गण्डकी प्रदेश सरकारबाट चिकित्सक सहित उपकारण लगायतमा प्राप्त सहयोगले अस्पताल सञ्चालनमा सहज भएको बताए । अस्पतालमा प्रदेश सरकारसँगै स्थानीय सरकारले करिब ४० लाख बजेट समेत विनियोजनको तयारी गरेको छ ।

हाल सामान्य उपचार बाहेक जटिल समस्या भएका बिरामीलाई बेनी अस्पतालमा रिफर गर्ने गरिएको छ । हालसम्म केन्द्र रिफर सेन्टरको रुपमा चिनिने गरेको थियो । बार्षिक २० हजारभन्दा बढी विरामीले सेवा लिने गरेको केन्द्रमा निक साइमन इन्स्टिच्युटको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा डा. समिरन काप्ले,डा. रोशन आचार्य र डा. प्रशान यादव कार्यरत छन् । प्रत्येक नागरिकको आधारभुत स्वास्थ्य सेवालाई सुनिश्चित गर्नका लागि अस्पतालले सहज हुने निक साइमनका डा.समिरन काप्ले बताए ।

‘प्रत्येक नागरिकले सहज र सुलभ आधारभुत स्वास्थ्य सेवा पाउने अधिकार राख्नुहुन्छ, अस्पतालको मापदण्ड अनुसारको उपकरण र जनशक्ती उपलब्ध भएमा यहाँ पनि निरन्तर सम्भव छ’ डा. काप्लेले भने । प्राथमिक उपचार केन्द्रमा मंगला, मालिका, धवलागिरी गाउँपालिकासँगै पश्चिम बागलुङ र केही रुकुम जिल्लाबाट समेत सेवा लिन आउने गरेका छन् ।

म्याग्दीमा बाहिरी जिल्लाबाट आउने बिरामी र कामदारबाट कोरोना भाइरस (कोभिड १९) भित्रिने जोखिम बढेको छ। छिमेकी राष्ट्र भारतसँग सिमाना जोडिएका जिल्लाबाट ठूला विकास निर्माणका आयोजनामा काम गर्न आउने मजदुरलाई परीक्षणबिनै छोड्दा कोरोना संक्रमति भेटिन थालेका छन् ।

मंगलबार उत्तरी म्याग्दीको अन्नपूर्ण गाउँपालिका–४ नारच्याङमा रहेको मिस्त्रीखोला जलविद्युत आयोजनामा कार्यरत ५ जनामा कोरोना पुष्टी भएको गण्डकी प्रदेश कोरोना नियन्त्रण तथा रोकथाम कार्यक्रमले जनाएको छ ।

जलविद्युत आयोजनका कार्यरत मजदुरमा कोरोना पुष्टी भएको स्वास्थ्य कार्यालय म्याग्दीका प्रमुख एकनारायण लम्सालले बताए । ‘जोखिम बढेको छ, जनस्वास्थ्यको मापदण्डको प्रयोगमा ध्यान दिनुपर्छ’ प्रमुख लम्सालले भने ।

बाहिरी जिल्लाबाट आउने व्यक्तिको परीक्षण र व्यवस्थापन गर्नुपर्ने अवस्था आउन सक्ने भन्दै आवश्यक सावधानी अपनाउन समेत लम्सालले अनुरोध गरेका छन् । मंगलबार गण्डकी प्रदेशमा कास्कीपछि कोरोनाको जोखिम रहेको जिल्लामा म्याग्दी समेत परेको छ । पछिल्लो समयमा संक्रमितको संख्या वृद्धि भएपछि कास्की जिल्ला प्रदेशकै ‘रेडजोन’मा परेको स्वास्थ्य निर्देशनालय गण्डकीले जनाएको छ ।

म्याग्दीको मालिका गाउँपालिका–७ बिम नौरुङका पहिरोपीडित ओमप्रसाद दर्जीले नयाँवर्षको उपहार नयाँघर पाउँदैछन् । गएको असारमा घरमाथिबाट खसेको पहिरोले घरखेत बगाएपछि छिमेकीको आश्रय लिएका उनले नयाँघर उपहार पाउने भएपछि घर बनाउने ठाउँमै पुगेर दिनभर सघाउँछन् ।

परिवारमा ८ जना सदस्य रहेका दर्जीले घर बनेपछि मात्रै नियमित ज्याला मजदुरीमा फर्किने साँेच बनाएका छन् ।  म्याग्दी प्रवासी नेपाली संघ (मोना)ले बाढीपहिरोबाट पीडितलाई सुरक्षित स्थानमा बनाइरहेको नयाँ घर अन्तिम चरणमा पुगेको छ । पहिरोले विस्थापित भएपछि छिमेकी र अस्थायी टहरोमा बिताइरहेका पीडितलाई विश्वभर रहेका म्याग्देलीको साझा संस्था मोना अन्तर्राष्ट्रियले नयाँ वर्षको उपहार स्वरुप घर दिने तयारी गरेको छ । बाढीपहिरोका कारण पूर्णरुपमा क्षति भएका घरहरुमध्ये जिल्लाभर ४० घरको जिम्मा मोनाले लिएको थियो ।

जिल्ला विपद् ब्यवस्थापन समिति, स्थानीय प्रशासन र पालिकासँग समन्वय गरी जग्गाविहीनलाई एकीकृत बस्ती र जग्गा भएका पीडितलाई मापदण्ड अनुसारको घर बनाइरहेको मोना अन्तर्राष्ट्रियका उपाध्यक्ष सुर्जे भट्टचनले बताए । ‘नयाँ वर्षमा मोनाले पीडितलाई घर उपहार दिन्छ, निर्माणधिनको अवस्था हेर्न स्थलगत अनुगमनमा छौ,’ उपाध्यक्ष भट्टचनले भने । उनले पहिरोले ढलाएको घर ठडाउन विभिन्न मुलुकमा रहेका म्याग्देली सहित नेपालीले सहयोग गरेको बताए । भूकम्पपीडितका लागि गोरखाको लाप्राकमा गैरआवासीय नेपाली संघले बनाएको ’एनआरएन नमूना बस्तीका बारेमा निरन्तर बहस चलिरहेको अवस्थामा मोनाको पुर्नवास अभियानलाई विश्वभर रहेका नेपालीले चासोपूर्वक हेरिरहेकाले मापदण्ड र गुणस्तरीय कामलाई प्राथमिकता दिएको उनले बताए ।

निर्माणधिन अवस्थामा रहेका घरहरुको मोनाले पटकपटक अनुगमन समेत गरेको छ । मोनामा आवद्ध भई विभिन्न देशमा रहेका म्याग्देलीले समेत विभिन्न माध्यमबाट पुर्नबास अभियानका बारेमा जानकारी लिने गरेको पाइएको छ । रघुगंगा गाउँपालिका–५,झिँबाट सुरु भएको पुर्नवास अभियानमा मोना हङकङका पूर्व अध्यक्ष एवम् पुर्नवास कार्यदलका सदस्य दल शेरबुजाको नेतृत्वमा टोली खटिएको छ । एकिकृत बस्तीमा पीडितले गोलाप्रथाको आधारमा घर पाउने छन् ।

जग्गा भएकालाई आफ्नै रोजाईमा र नभएकालाई एकिकृत बस्ती बनाएर घर बनाउँदै गरेको मोनाले एउटा भान्छा कोठा सहित तीनकोठे घर बनाइदिएको छ । घर भूकम्प प्रतिरोधी क्षमताको हुने र घरको लागत ५ लाख रुपैयाँ परेको छ । ‘मोनाको पूर्नवास अभियानले विश्वमा म्याग्देलीलाई थप काम गर्ने वातावरण बनाउँछ,‘यो सुरुवात हो, अन्तिम होईन्’ मोनाका कार्यदल सदस्य शेरवुजाले भने । ‘सबैतिर एकसाथ निर्माणकार्य अगाडी बढेको छ, ‘पीडितहरुमा खुसीयाली छाएको छ’ शेरबुजाले भने ।

धवलागिरी गाउँपालिकामा १४, मालिकामा १०, मंगला, रघुगंगा, अन्नपूर्ण गाउँपालिका र बेनी नगरपालिकामा ४–४ वटा घर निर्माण गरिने भएको छ । स्थानीय प्रशासन र पालिकाहरुसँग घर पुननिर्माणका लागि म्याग्दीको परोपकारी संस्था ओमकुमारी शान्ति कोषले सघाइरहेको छ । बिम र मराङमा स्थानीय समुदायको पहलमा संकलित रकमले जग्गा ब्यवस्थापन गरिएको र पालिकाले जग्गामा घर निर्माण गर्न सम्याउन सघाएकाले सहज भएको थियो । म्याग्दीमा यूवा निर्माण व्यवसायी दुर्गा बुढामगरले स्थानीय र बाहिरबाट समेत कामदार लगेर घर बनाइरहेका छन् । हालसम्म ३३ वटा घर तयारी अवस्थामा पुगेको छ । मोनाको टोलीले मापदण्ड अनुसारको घर बनाउन स्थानीय समुदायलाई समेत अनुगमन तथा पीडितलाई समेत निर्माण क्षेत्रमा खटाएको छ । गत बर्खामा म्याग्दीमा पहिरोका कारण ३१ जनाको मृत्यु र ६ जना बेपत्ता भएका थिए।

सरकारको अनुदान अझै ढिलाई  

म्याग्दी जिल्लाभर ८१ वटा बस्तिमा पहिरोका कारण क्षति भएका २४७ र जोखिममा परेका ८२१ घर स्थानान्तरणका लागि सिफारिस गरिएको थियो । मोनाले ४० घरको जिम्मा लिएपनि बाँकी पूर्णरुपमा विस्थापित भएकालाई स्थानीय, प्रदेश र संघीय सरकारमार्फत बनाउने प्रतिबद्धता जनाएपनि हालसम्म निर्माणकार्य सुरु भएको छैन् । पूर्णरुपमा विस्थापित भएकालाई नेपाल सरकारले ५ लाख अनुदान उपलब्ध गराउने घोषणा गरेको थियो ।

राष्ट्रिय बिपद जोखिम न्यूनीकरण तथा ब्यवस्थापन प्राधिकरणको कार्यबिधी–२०७७ तयार भएसँगै म्याग्दीका पूर्ण विस्थापितले पुर्नवास अभियानमा ५ लाख र आंशिक र समान्य क्षती भएकाले मर्मत सम्भारका लागि ५० हजार नगद प्राप्त गर्ने कार्यबिधि अनुसार प्रक्रिया सुरु भएको स्थानीय जनप्रतिनिधिको भनाई छ । कार्यविधिमा हिमाली जिल्लाले ५ लाख, पहाडी जिल्लामा ४ लाख र तराईमा ३ लाखको दरले अनुदान दिने उल्लेख छ । मोनाले धमाधम बनाउँदै गरेको अवस्थामा सरकारी तहबाट ढिलासुस्ती भएको भन्दै स्थानीय आक्रोशित समेत भएका छन् । कार्यविधिमा तोकिएका प्रक्रियाहरु निकै झन्झटिलो छ।

म्याग्दीको मालिका गाउँपालिका–७ बिम नौरुङका पहिरोपीडित ओमप्रसाद दर्जीले नयाँवर्षको उपहार नयाँघर पाउँदैछन् । गएको असारमा घरमाथिबाट खसेको पहिरोले घरखेत बगाएपछि छिमेकीको आश्रय लिएका उनले नयाँघर उपहार पाउने भएपछि घर बनाउने ठाउँमै पुगेर दिनभर सघाउँछन् ।

परिवारमा ८ जना सदस्य रहेका दर्जीले घर बनेपछि मात्रै नियमित ज्याला मजदुरीमा फर्किने साँेच बनाएका छन् ।  म्याग्दी प्रवासी नेपाली संघ (मोना)ले बाढीपहिरोबाट पीडितलाई सुरक्षित स्थानमा बनाइरहेको नयाँ घर अन्तिम चरणमा पुगेको छ । पहिरोले विस्थापित भएपछि छिमेकी र अस्थायी टहरोमा बिताइरहेका पीडितलाई विश्वभर रहेका म्याग्देलीको साझा संस्था मोना अन्तर्राष्ट्रियले नयाँ वर्षको उपहार स्वरुप घर दिने तयारी गरेको छ । बाढीपहिरोका कारण पूर्णरुपमा क्षति भएका घरहरुमध्ये जिल्लाभर ४० घरको जिम्मा मोनाले लिएको थियो ।

जिल्ला विपद् ब्यवस्थापन समिति, स्थानीय प्रशासन र पालिकासँग समन्वय गरी जग्गाविहीनलाई एकीकृत बस्ती र जग्गा भएका पीडितलाई मापदण्ड अनुसारको घर बनाइरहेको मोना अन्तर्राष्ट्रियका उपाध्यक्ष सुर्जे भट्टचनले बताए । ‘नयाँ वर्षमा मोनाले पीडितलाई घर उपहार दिन्छ, निर्माणधिनको अवस्था हेर्न स्थलगत अनुगमनमा छौ,’ उपाध्यक्ष भट्टचनले भने । उनले पहिरोले ढलाएको घर ठडाउन विभिन्न मुलुकमा रहेका म्याग्देली सहित नेपालीले सहयोग गरेको बताए । भूकम्पपीडितका लागि गोरखाको लाप्राकमा गैरआवासीय नेपाली संघले बनाएको ’एनआरएन नमूना बस्तीका बारेमा निरन्तर बहस चलिरहेको अवस्थामा मोनाको पुर्नवास अभियानलाई विश्वभर रहेका नेपालीले चासोपूर्वक हेरिरहेकाले मापदण्ड र गुणस्तरीय कामलाई प्राथमिकता दिएको उनले बताए ।

निर्माणधिन अवस्थामा रहेका घरहरुको मोनाले पटकपटक अनुगमन समेत गरेको छ । मोनामा आवद्ध भई विभिन्न देशमा रहेका म्याग्देलीले समेत विभिन्न माध्यमबाट पुर्नबास अभियानका बारेमा जानकारी लिने गरेको पाइएको छ । रघुगंगा गाउँपालिका–५,झिँबाट सुरु भएको पुर्नवास अभियानमा मोना हङकङका पूर्व अध्यक्ष एवम् पुर्नवास कार्यदलका सदस्य दल शेरबुजाको नेतृत्वमा टोली खटिएको छ । एकिकृत बस्तीमा पीडितले गोलाप्रथाको आधारमा घर पाउने छन् ।

जग्गा भएकालाई आफ्नै रोजाईमा र नभएकालाई एकिकृत बस्ती बनाएर घर बनाउँदै गरेको मोनाले एउटा भान्छा कोठा सहित तीनकोठे घर बनाइदिएको छ । घर भूकम्प प्रतिरोधी क्षमताको हुने र घरको लागत ५ लाख रुपैयाँ परेको छ । ‘मोनाको पूर्नवास अभियानले विश्वमा म्याग्देलीलाई थप काम गर्ने वातावरण बनाउँछ,‘यो सुरुवात हो, अन्तिम होईन्’ मोनाका कार्यदल सदस्य शेरवुजाले भने । ‘सबैतिर एकसाथ निर्माणकार्य अगाडी बढेको छ, ‘पीडितहरुमा खुसीयाली छाएको छ’ शेरबुजाले भने ।

धवलागिरी गाउँपालिकामा १४, मालिकामा १०, मंगला, रघुगंगा, अन्नपूर्ण गाउँपालिका र बेनी नगरपालिकामा ४–४ वटा घर निर्माण गरिने भएको छ । स्थानीय प्रशासन र पालिकाहरुसँग घर पुननिर्माणका लागि म्याग्दीको परोपकारी संस्था ओमकुमारी शान्ति कोषले सघाइरहेको छ । बिम र मराङमा स्थानीय समुदायको पहलमा संकलित रकमले जग्गा ब्यवस्थापन गरिएको र पालिकाले जग्गामा घर निर्माण गर्न सम्याउन सघाएकाले सहज भएको थियो । म्याग्दीमा यूवा निर्माण व्यवसायी दुर्गा बुढामगरले स्थानीय र बाहिरबाट समेत कामदार लगेर घर बनाइरहेका छन् । हालसम्म ३३ वटा घर तयारी अवस्थामा पुगेको छ । मोनाको टोलीले मापदण्ड अनुसारको घर बनाउन स्थानीय समुदायलाई समेत अनुगमन तथा पीडितलाई समेत निर्माण क्षेत्रमा खटाएको छ । गत बर्खामा म्याग्दीमा पहिरोका कारण ३१ जनाको मृत्यु र ६ जना बेपत्ता भएका थिए।

सरकारको अनुदान अझै ढिलाई  

म्याग्दी जिल्लाभर ८१ वटा बस्तिमा पहिरोका कारण क्षति भएका २४७ र जोखिममा परेका ८२१ घर स्थानान्तरणका लागि सिफारिस गरिएको थियो । मोनाले ४० घरको जिम्मा लिएपनि बाँकी पूर्णरुपमा विस्थापित भएकालाई स्थानीय, प्रदेश र संघीय सरकारमार्फत बनाउने प्रतिबद्धता जनाएपनि हालसम्म निर्माणकार्य सुरु भएको छैन् । पूर्णरुपमा विस्थापित भएकालाई नेपाल सरकारले ५ लाख अनुदान उपलब्ध गराउने घोषणा गरेको थियो ।

राष्ट्रिय बिपद जोखिम न्यूनीकरण तथा ब्यवस्थापन प्राधिकरणको कार्यबिधी–२०७७ तयार भएसँगै म्याग्दीका पूर्ण विस्थापितले पुर्नवास अभियानमा ५ लाख र आंशिक र समान्य क्षती भएकाले मर्मत सम्भारका लागि ५० हजार नगद प्राप्त गर्ने कार्यबिधि अनुसार प्रक्रिया सुरु भएको स्थानीय जनप्रतिनिधिको भनाई छ । कार्यविधिमा हिमाली जिल्लाले ५ लाख, पहाडी जिल्लामा ४ लाख र तराईमा ३ लाखको दरले अनुदान दिने उल्लेख छ । मोनाले धमाधम बनाउँदै गरेको अवस्थामा सरकारी तहबाट ढिलासुस्ती भएको भन्दै स्थानीय आक्रोशित समेत भएका छन् । कार्यविधिमा तोकिएका प्रक्रियाहरु निकै झन्झटिलो छ।

पर्वतको जलजला गाउँपालिका–२, गौराटोलमा अवस्थित समाज कल्याण आधारभुत विद्यालयमा कक्षा १ पढ्ने आशा परियारकी आमाले दोस्रो विवाह गरिन् । आमाले दोस्रो विवाह गरेपछि घरमा बुबाले अर्की आमा ल्याएसँगै उनले उचित हेरचाह र पढ्ने वातावरण पाइनन् । नौ महिना कोखमा बास गराएर संसार देखाउँने आमाले नै साथ छोडेपछि उनलाई बुबाको मायाँ पाउन सकिनन् ।

अहिले मामाघरमा बस्न बसेर विद्यालयमा जाने गरेकी छन् । आशा जस्तै सोही विद्यालयमा कक्षा ४ मा अध्ययनरत आस्था परियारको समस्या पनि उस्तै छ । आमा र बुबाले दोस्रो विवाह गर्दा उनी पनि अर्की मामाको निशानामा परिन्।

अर्काको कोखबाट जन्मिएको सन्तानलाई आफ्नो स्वीकार गर्न नसक्दा उनले घर छोडेर आफन्तकोमा बस्न बाध्य भईन् । जलजला–२ रातढुंगाका विवश परियार कक्षा ४ मा अध्ययनरत छन् । बिवशका बुबाको मानसिक सन्तुलन गुमेपछि आमाले दोस्रो विवाह गरिन् ।

बेनी नगरपालिका–५ पुलाचौरकी शनिशा परियारको बुबा सिकिस्त विरामी छन्। बुबा लगातार विरामी हुन थालेपछि आमाले दिनुपर्ने साथ र सहयोगको विकल्पमा दोस्रो विवाह रोजिन् । अहिले घरमा बुबा बिरामी छन्, खानाबस्ने र पढ्ने वातावरण नभएपछि ठूली आमाको घरमा बसेर विद्यालयमा जाने गरेकी छन् ।

विद्यालयका प्रधानाध्यापक डम्बर बहादुर घर्ती क्षत्रीका अनुसार अभिभावकविहिन ५ बालबालिकाको विजोक रहेको बताए । ‘उनीहरुलाई पढ्न बर्षभरी आवश्यक पर्ने साम्रागीकै अभाव छ,‘सबै आफन्तको घरमा बसेका छन्, आफन्तको आर्थिक अवस्था पनि निकै नाजुक छ’ प्रअ घर्तीले भने ।

सानै उमेरमा अभिभावक गुमाएका बालबालिकालाई नियमित विद्यालय आउन समस्या हुने गरेको बताए । यता वडा अध्यक्ष गोविन्द खत्रीले दलित बस्तीका बालबालिकाको अवस्था नाजुक भएकाले विभिन्न माध्यमबाट सहयोग गरेको बताए ।‘सिंगो दलित बस्तीका बालबालिकाहरुमा धेरै अभाव छ, वडाबाट सक्ने सहयोग हुन्छ’ अध्यक्ष खत्रीले भने ।

अत्यन्त गरीब परिवारका बालबालिकालाई अभिभावकले छोडेर गएपछि शिक्षादीक्षामा ठूलो संकट परेको छ । शैक्षिक साम्रागीदेखि ओड्ने–ओच्छ्याउने लुगा, अगेनामा पाक्ने खाद्यान्नसमेत नभएको अवस्थामा भोकभोकै आउन बाध्य विद्यार्थीलाई सहयोग जुटाउने अभियान सुरु भएको स्थानीय यूवा नविन जिसी र रविन जिसीले बताए ।

म्याग्दी, ९ चैत । जिल्ला प्रहरी कार्यालय म्याग्दीले सोमबार लागु औषध सहित एक युवालाई पक्राउ गरेको छ ।

प्रहरीले म्याग्दी जिल्ला बेनी नगरपालिका वडा नम्बर ७ मंगलघाट स्थित डेरा गरी बस्ने २१ बर्षका साजन सेरपुन्जाको कोठामा चेकजाँच गरि लागु औषध सहित पक्राउ परेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय म्याग्दीका प्रमुख प्रनाउ श्याम कुमार राईले जानकारी दिनुभयो । उहाँले सेरपुन्जाको कोठाबाट डाईजापाम–९९ एम्पुल, फेनारागन–९९ एम्पुल र नोफिन–९९ एम्पुल गरि जम्मा २९७ एम्पुल लागु औषध बरामद गरिएको बताउनुभयो ।

प्रहरीले लागु औषध सहित सेरपुन्जालाई पक्राउ गरि आवश्यक अनुसन्धान गरिरहेको जनाएको छ ।